Oral Toğa / Araştırmacı – İran Araştırmaları Merkezi (İRAM)
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Kız Kalesi ve Hüdafarin barajlarının açılışı için 19 Mayıs 2024’te Azerbaycan-İran sınırında bir araya gelmişlerdi. Gayet sıcak bir atmosferde geçen görüşmenin ardından Reisi ve beraberindeki heyet üç helikopterlik konvoy halinde İran’ın Doğu Azerbaycan vilayetine doğru gidiyordu. Burada kaza kırıma uğrayan helikopterde ilk belirlemelere göre Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin yanı sıra Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahian, Doğu Azerbaycan Valisi Malik Rahmeti ve Tebriz Cuma İmamı Seyyid Muhammed Ali Âl-i Haşim bulunuyordu.
Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu kazayla ilgili yaptığı değerlen-dirmede “İlk etapta helikopterin bir sinyal verip vermediğini takip ettik. İran tarafıyla hemen irtibata geçtik ama maalesef muhtemelen sinyal sisteminin kapalı olduğu veya helikopterde o sinyal sisteminin olmadığı görüldü.” dedi. Bu sebepledir ki İranlı makamlar, Reisi’nin helikopterini çok geniş bir alanda aramak durumunda kaldılar.
KAOS GECESİ
Devletin bütün imkanlarının seferber edilmesiyle birlikte gerçekleşen arama-tarama faaliyetleri mevcut hava koşullarının ağırlığı sebebiyle havadan gerçekleştirilemedi ve bu da var olan zor şartları daha da zor hale getirdi. Bu süreç içerisinde gerek İran basınından gerek yetkili isimlerden kafa karışıklığı yaratacak şekilde birbiriyle tutmayan bilgiler ardı sıra geldi. Çoğu basın kuruluşu Twitter’da paylaştıkları gönderileri kısa sürede sildi ve bu haberlere yalanlamalar geldi. Özetle bütün gece boyunca büyük bir kaos yaşandı ve bu kaosla bağlantılı olarak bilgi akışı sağlıklı olmadı. Bu süreç boyunca İran’da halk duaya davet edildi ve meydanlarda ve türbelerde toplanarak dualar edildi.
Havanın kararması ve soğuk havanın iyice bastırmasıyla durum daha da ciddi bir hal almaya başladı. Saatlerle yarışıldığı için İranlı makamlar Türkiye’den gece görüşlü arama kurtarma helikopteri talep ettiler. Türkiye İran’a yardım için AKINCI SİHA, Cougar yardım helikopteri gönderdi. Bunun dışında 32 dağcı arama kurtarma personelini 6 araç ile bölgeye sevk etti.
ENKAZI AKINCI İHA TESPİT ETTİ
Hava şartlarından dolayı gönderilecek helikopterin uçuş gerçekleştirememe ihtimali nedeniyle Türk makamları İran tarafına AKINCI İHA ile arama ve tespit yapılabileceğini bildirdi. İran’ın teklifi kabul etmesi üzerine Türkiye saatiyle 23.30 sularında bir adet AKINCI İHA yaklaşık bir saat sonra kaza bölgesine ulaşarak aramaya başladı. İki saatlik süreç içerisinde oldukça geniş bir alanı tarayan İHA, 02.30 sularında helikopterle görsel temas suretiyle yerini tespit etti ve enkazın koordinatları İranlı makamlarla paylaşıldı. Uçuş toplamda 7 saatten uzun sürdü ve sabah 06.45’te Türkiye hava sahasına geri döndü.
AKINCI İHA faaliyete geçtiği andan itibaren gelişmelerin ne yönde seyredeceği bütün dünya tarafından merak konusu oldu. İran içerisinden bazı gazeteciler ve sosyal medya kullanıcıları bu durumu istihbarat zafiyeti yaratabileceği endişesiyle hoş karşılamasalar da sürecin oldukça şeffaf yürütülmesi bu tartışmaların önüne geçti. Keza enkazın bulunduğu ana ait videoların servis edilmesi de sonrasında İran içerisinden bazı taraflarca yapılan AKINCI İHA’nın hiçbir katkısının olmadığı, hiçbir dış yardım olmaksızın İran’ın enkazı kendi bulduğuna yönelik gelen açıklamalara karşı da cevap niteliğinde oldu. AKINCI İHA’nın faaliyetlerini Anadolu Ajansı üzerinden yüz binlerce kişi takip ederken uçuş takip uygulaması FlightRadar24’te anlık olarak yaklaşık 200 bin kişi tarafından izlendi. Uygulamanın sosyal medya hesabından AKINCI İHA’nın toplamda 2,8 milyon kişi tarafından izlendiği açıklandı. Aynı zamanda AKINCI İHA global anlamda Google aramalarında da üst sıralarda yer aldı.
İRAN YENİDEN SEÇİME GİDECEK
İran Anayasası’nın 131. Maddesi'nde bu gibi durumlar için “Cumhurbaşkanının vefatı, azli, istifası, yokluğu veya iki aydan fazla süren hastalığı durumunda, Cumhurbaşkanı’nın yetkilerini Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Rehberin onayıyla devralır. Meclis Başkanı, Yargı Erki Başkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısından oluşan bir konsey, en geç 50 gün içinde yeni bir Cumhurbaşkanı seçilmesini sağlamakla yükümlüdür.” demekte. Nitekim Devrim Rehberi Ali Hameney de sürecin olduğu gibi işletileceğini belirtti.
Meclis seçimlerini henüz atlatmış olan İran’da 50 gün içinde yeni bir seçim göreceğiz ve bu sırada boşalan görevler vekaleten başka isimler tarafından devralınacak. İbrahim Reisi’nin yerine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Muhbir, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahian’dan boşalan koltuğu ise vekaleten Siyasi İşlerden Sorumlu Yardımcısı ve nükleer konulardaki Baş Müzakereci Ali Bakıri devraldı. Bu süreçte Cumhurbaşkanlığına aday olmak isteyen aday adayları başvurularını gerçekleştirecekler ve Anayasayı Koruyucular Konseyi adayların uygunluğunu onayladıktan sonra seçim süreci başlamış olacak.
MUHAMMED MUHBİR KİMDİR?
Muhammed Muhbir, 1955 yılında İran’ın Huzistan vilayetine bağlı Dezful şehrinde doğdu. Uluslararası hukuk alanında yüksek lisans ve doktora tezine sahip olup işletme alanında da ikinci bir yüksek lisans ve doktora derecesine sahiptir. İran-Irak Savaşı’nda cephede görev yaptı. 1990’lı yıllar boyunca memleketi olan Dezful’da Dezful Telekomünikasyon’un CEO’luğunu yaptı. Sonrasında Huzistan Eyaleti vali yardımcılığı görevine getirildi. 2000’li yıllardan itibaren yaklaşık on yıl boyunca Sina Bankası’nın başkanlığını yaptı. 2007 yılında İmam Humeyni Fermanı İcra Kurulu’nun başına geçmeden önce Mostazafan Vakfı’nda üst düzey görevde bulundu.
Muhbir hem Avrupa Birliği hem de ABD tarafından yaptırıma uğrayan isimlerden birisidir. 2010 yılında AB tarafından nükleer faaliyetlere katılım nedeniyle yaptırım listesine alındıysa da 2012’de bu listeden çıkarıldı. 2021 seçimleri sonrası İbrahim Reisi’nin iktidara gelmesiyle 8 Ağustos 2021’de Birinci Cumhurbaşkan Yardımcısı olarak atandı ve bu görevi üstlenen yedinci kişi oldu. Muhbir, ekonomi ve sanayi alanlarında çeşitli üst düzey görevlerde bulunmuş özellikle altyapı projeleri ve ekonomik kalkınma konularında önemli katkılarda bulunmuş bir isim. İran İslam Cumhuriyeti’nin ekonomik direncini artırmaya yönelik politikalar geliştirdi ve uyguladı.