Türkiye, 6 Şubat 2023'te Cumhuriyet tarihinde en çok can kaybına, yıkıma ve acıya yol açan iki büyük depremi peşpeşe yaşadı. "Asrın Felaketi" diye nitelendirilen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki sarsıntılar, aralarında Kahramanmaraş, Hatay, Malatya, Adıyaman, Gaziantep, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa, Diyarbakır, Kilis ve Elazığ'ın bulunduğu 11 ili derinden etkiledi. Ülke nüfusunun yüzde 16'sı depreme maruz kalırken, ilk andan itibaren devlet ve millet elele verip tüm imkânlarını seferber etti. 50 bini aşkın insanımızın hayatını kaybettiği depremin maliyeti 110 milyar doları buldu. Şu ana kadar 11 ilde 2,6 trilyon lira yani 75 milyar dolar tutarında yatırım yapıldı. Üretimi, istihdamı, ticaret hayatını, küçük esnafı sarsan depremlerin ekonomide açtığı yaraları sarmak amacıyla 2025 yılı bütçesinden de 584 milyar liralık yeni kaynak ayrıldı. Büyük yıkım yaşayan kentlerde üretimin devam etmesi, bölgeyi terk eden çalışanların geri gelmesi, ihracat yapan firmaların toparlanması için kamunun sunduğu destekler devam ediyor. Hükümetin; yeniden ihya ve inşa çalışmaları kapsamında deprem bölgesi için devreye aldığı finansman paketleri; esnafı, KOBİ'leri ve özellikle de üretici firmaları ayakta tutmada önemli rol oynuyor. Yapılan yatırımlar ve verilen desteklerle birlikte eski günlerine geri dönen Kahramanmaraş'ta çalışan sayısı 175 bin kişiyle deprem öncesi seviyeyi yakaladı. İhracat ise 2024'te yüzde 11 artarak 1 milyar 128 milyon dolara çıktı. Böylece kentin ihracatı 2022 yılındaki 1,5 milyar dolarlık tutara bir adım daha yaklaştı.
6 Şubat 2023 depremlerinde iş yeri zarar gören veya yıkılan bazı işletmeler geçici süreliğine farklı şehirlere yerleşerek üretimini korumaya çalıştı. Onlardan biri de Kahramanmaraş Küçük Sanayi Sitesi’nde çelik mutfak ürünleri imalatı yapan Nef Madeni Eşya firmasıydı. Şirketin Genel Müdürü Cenk Toktay, sağlam kalan makineleri Gaziantep’e taşıyıp 1 yıl boyunca her gün 4 servis dolusu çalışanla kente gidip geldiklerini anlattı.
HER GÜN 4 SERVİS İŞÇİ GÖTÜRÜP GETİRDİK
Gaziantep’in Kahramanmaraş’a kıyasla daha pahalı olması sebebiyle her personele ekstra 5 bin lira ödendiğini belirten Toktay, "Çarklarımızı durdurmak istemedik. Çalışmaya devam ettik ama maliyetlerimiz çok arttı. Ortalama 7 bin dolar kira ödüyorduk. Binamızın inşasını tamamlayınca Kahramanmaraş’a döndük. İlk etapta diğer bazı firmalar da bizim gibi geçici olarak Gaziantep’e veya Kayseri’ye yerleşip, üretimlerini sürdürmeye çalıştı" dedi. Deprem döneminde Mısır ve Irak’taki müşterilerinin kendilerine destek amacıyla siparişlerini öne çektiklerini dile getiren Toktay, "Bizim yaralarımızı bir nebze de olsa sarmak için hızlıca sipariş verdiler. Günü gelmediği halde ödemelerini erkenden yapan müşterilerimiz bile oldu. Ağırlıklı Orta Doğu pazarı olmak üzere 8 ülkeye ihracat gerçekleştiriyoruz. Pazarlarımızı kaybetmedik" ifadelerini kullandı. 100’e yakın çalışanı istihdam ettiklerini aktaran Toktay, sözlerini şöyle sürdürdü:
EN BÜYÜK SIKINTI ÇALIŞAN GÖÇÜ
“Şu an işçilerimizin barınma sorunu yok. Evlerini yaptıranlar var, TOKİ’ye yerleşeler de. Birkaç işçimiz de konteynerde kalıyor. Bizim en büyük sıkıntımız çalışan kesimin farklı şehirlere göç etmesi. Kahramanmaraş tamamıyla ayağa kalktığı zaman insanımızın geri döneceğini düşünüyoruz. Deprem öncesi ihracat kapasitesini ve ciroları henüz yakalayamadık. Şu an firma özelinde ihracatta yüzde 60 seviyesindeyiz. Adet olarak da yeterli düzeyde değiliz. Örneğin deprem öncesi 100 bin aded üretim var idiyse şimdi personel eksikliği sebebiyle 50-60 bin adetlerdeyiz.”
MAAŞLAR ASGARİ ÜCRETİN ÇOK ÜZERİNDE
Cenk Toktay, Kahramanmaraş’ta işsizlik olmadığını ancak çalışan eksikliği yaşandığını dile getirerek, “4 elemandan en az birinin şehir dışına gittiğini söyleyebiliriz. Bugün hangi fabrikaya giderseniz gidin işçi arıyor. Hiçbir şirkette asgari ücretle çalışan bulamazsınız. Hem işçi bulamama sıkıntısından dolayı hem çalışanları elde tutmak için asgari ücretin çok üzerinde maaşlar veriliyor” diye konuştu.
1000 işyeri kapasiteli sanayi sitesi kuruluyor
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Dünya Bankası, Kahramanmaraş'ta depremin yıkıma yol açtığı işletmelere yönelik Tomsuklu Urumoğlu mevkiinde 1000'e yakın işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesi kuracak. Meslek ayrımı olmaksızın her iş kolunun faydalanabileceği projeye 3 Ocak itibarıyla başvurular alınmaya başlandı. Kahramanmaraş Bakırcılar Odası Başkanı Selamet Atlı, hak sahiplerinin kurayla belirleneceğini, işyerlerinin büyüklüğünün ise 200 ila 800 metrekare arasında değişeceğini söyledi.
3 YIL GERİ ÖDEMESİZ
Sanayi sitesindeki işyerleri için uygun ödeme koşullarının sunulacağını belirten Atlı, "3 yıl ödeme yapılmayacak. Daha sonra 10 yıl vade uygulanacak. Esnaf kira öder gibi dükkân sahibi olacak" dedi. Bakırcılar olarak depremin ilk yılında yüzde 100 üretim sıkıntısı yaşadıklarını anlatan Atlı, "Müşteriler o dönem ihtiyacını başka illerden karşıladı. Sonra geri geldiler. Esnafımız mahalle aralarında, boş buldukları yerlerde dükkân açıp bir şekilde çalışmasını sürdürüyor. Fakat dükkanlar küçük olduğu için üretimimizi artıramıyoruz. Şimdi üretim kapasitemiz yüzde 60'larda. Büyümek istiyoruz ama yer ve ruhsat sorunu yaşıyoruz" diye konuştu.
Altınşehir yıl sonunda teslim
Türkiye'de takı üretiminde istanbul'dan sonra 2'nci sırada bulunan Kahramanmaraş'taki Altınşehir Kuyumculuk ihtisas Küçük Sanayi Site'sinde güçlendirme çalışmaları devam ediyor. Deprem sonrasında Altınşehir inşa sürecine girince kuyumcular ev altlarında kümelenip üretimlerini sürdürdü. Altınşehir Yönetim Kurulu Üyesi Halit Dama, istihdamda sıkıntı yaşadıkları için üretim kapasitesi olarak yüzde 60 seviyelerinde olduklarını söyledi. Dama, "Altınşehir'de deprem öncesi 7 bin çalışan vardı şimdi ise 3 bin 500 kişi istihdam ediliyor" dedi. 320 YENİ DÜKKAN YAPILIYOR 320 yeni iş yerinin inşasının sürdüğünü anlatan Dama, şunları söyledi: "Yüklenici firma 1 yıl içerisinde dükkanlarımızı tamamlayacak. İnşaat bittikten sonra Altınşehir deprem öncesinden bile daha değerli hale gelecek. İş yerlerimiz teslim edildiği zaman biz yüzde 50'sini nakit olarak ödeyeceğiz. Geri kalanı ise13 yıl içerisinde ödeyeceğiz.
Kahramanmaraş ikinci büyük havacılık üssü oluyor
Kahramanmaraş, Türkiye'nin Ankara'dan sonraki ikinci büyük havacılık üssü oluyor. Bilindiği üzere Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 6 Şubat 2023'teki depremlerin ardından Kahramanmaraş ile diğer afet bölgeleri için 'iskan ve istihdam' projelerinin hayata geçirilmesini istemişti. Deprem döneminde Kahramanmaraş, TUSAŞ ile ilişkilendirildi ve ilk etapta Türkoğlu Organize Sanayi Bölgesi'nde 5 bin metrekarelik bir alanda uçak parçası üretim tesisi kuruldu. Şimdi ise TUSAŞ'ın en büyük Anadolu yerleşkesinin Kahramanmaraş'ta hayat bulması amacıyla çalışmalar hızlandırıldı. Kahramanmaraş Uzay Havacılık AŞ adıyla faaliyet gösterecek yatırıma yönelik havalimanı içerisinde büyük ova konumundaki 4 bin 580 dekarlık alanda imar çalışması yapıldı. Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası Başkan Vekili Hikmet Gümüşer, fabrika için yer tahsisi aşamasına geçtiklerini, şu anda güvenlik sorgusu tamamlanan 137 yatırımcıya onay verildiğini belirtti. 220 milyon dolarlık yatırımla hayata geçirilecek havacılık endüstrisi tesisinde uçak parçaları üreteceklerini dile getiren Gümüşer, "TUSAŞ fabrikamızı 2025 sonunda faaliyete geçireceğiz. Çok yoğun bir talepten bahsediyoruz. Yatırımcılar arasında imalat sanayiinde faaliyet gösteren işletmeler de var öğretmen, pilot ve emekliler gibi gerçek kişiler de. Minimum 100 bin dolarla yatırıma ortak oldular. Maksimumda da 14 milyon dolarla girilebiliyor" ifadesini kullandı.