Yoksa siz de bu milletin her zaman ahlaksız ve yozlaşmış olduğunu mu düşünüyorsunuz? Hayır, bu millet eskiden çok farklıydı ve bu yorum bana ait değil. Türk ve İslam düşman olan Avrupalıların itirafı.
Evet Osmanlı Devleti döneminde bu topraklarda yaşamış batılı tarihçi ve seyyahlar kitaplarında Osmanlı toplumunun üstün ahlakından hayranlıkla bahsettiler. Mesela bugün vahşi bir cinayet ya da hırsızlık haberi duymadığımız bir gün yok değil mi?
Ancak 1600’lerde Osmanlı’da bulunan Fransız seyyah Du Loir “Bu memlekette hemen hemen hiçbir cinayet vakası duyulmaz.” derken, 1800’lerde Osmanlı’da yaşamış Fransız tarihçi Henri Ubicini “esnafın dükkanını namaz vakitlerinde kitlemeden namaza gitmesine ve insanların geceleri evlerininin kapılarını basit bir mandalla kapatmasına rağmen yılda dört hırsızlık vakası bile olmadığını ama Galata ve Beyoğlu gibi sırf Hristiyanlardan oluşan bölgelerde hırsızlık ve cinayet vakalarının duyulmadığı gün olmadığını” yazıyordu.
Savaş dönemlerinde bile yolların evler kadar emniyetli olduğu bir yer
Bugün bazıları ahlaksızlıkların artmasını hayat şartlarının kötüleşmesine bağlar. Oysa 18. yüzyılda İngiltere’nin İstanbul büyükelçiliğini yapmış bir Türk ve İslam düşmanı olan James Porter hatıratında “Türkiye’de yol kesme, soygun ve dolandırıcılık vakalarının neredeyse görülmediğini; sadece barış dönemlerinde değil, savaş dönemlerinde bile yolların evler kadar emniyetli” olduğunu yazıyordu.
Demek ki, gerçekten ahlaklı bir toplum değil şartlar kötüleştiğinde, bir savaş halinde bile ahlaklı kalabiliyordu.
Mesela bugün sadece etkileşim almak için bile yalan söylenebiliyorken, birkaç asır önce Türkler dürüstlükleriyle tanınıyordu. 1700’lerde İsveç’in İstanbul büyükelçiliğini yapan Mouradgea d’Ohsson hatıratına “Osmanlı Türkleri diğer faziletleri kadar namuskarlık, dürüstlük ve doğruluk gibi Kuran’ın en kuvvetli hükümlerine dayanan meziyetleri itibariyle de takdire şayandırlar.” diye yazmıştı.
Fransız general Comte de Bonneval de “Türkler ister vicdanı bir akideden, ister ceza korkusundan kaynaklansın, o kadar dürüstlük gösterirler ki, insan çok defa Türklerin doğruluklarına hayran kalır.” diyordu.
Bugün en ufak anlaşmazlıkta insanlar birbirini boğazlarken 1800’lerdeki Türk toplumu için Fransız Brayer:
“Müslüman Türk’ün diğer bir Müslüman Türk’e hiddetle baktığı nadir görülür fakat küfrettiği, yakasına yapıştığı ve dayak attığı hiç görülmez.” diye yazıyordu.
Fransız tarihçi Ubicini bir Türkle konuşmasını anlattı
Bugün kaba saba belki küfürlü konuşmak rağbet görürken, Türk düşmanı İngiliz yazar Charles Macfarlane, “Bu milletin o kadar tatlı bir konuşma tarzı vardır ki bütün medeni milletlere örnek olabilir.” diyordu.
Bugün insanlar karşısındakini sadece cevap üretmek için dinlerken, Fransız tarihçi Ubicini bir Türkle konuşmasını şöyle anlatıyordu:
“Muhatabım benim bu cümlemi gülümseyerek dinledi. Fakat İslam nezaketi söz kesmeye izin vermediği için, ben sözlerimi bitirinceye kadar ses çıkarmadı.”
Bugün başkası için yapılacak bir iyilik adeta enayilik kabul edilirken Hollandalı gezgin Corneille Le Bruyn “Türklerin hayır ve iyiliğe çok düşkün olduklarını, hatta Hristiyanlardan çok fazla hayrat vücuda getirdiklerini, bu yüzden de dilenciye Türkiye’de çok az rastlandığını” yazmıştı.
Meşhur Fransız şair Lamartine de, Osmanlı insanı için şu satırları yazıyordu:
“Türkler canlı ve cansız mahlukatın hepsiyle iyi geçinirler. Ağaçlara, kuşlara, köpeklere, velhasıl Allah’ın yarattığı her şeye hürmet ederler; bizim memleketlerde başıboş bırakılan veyahut eziyet edilen bu zavallı hayvan cinslerinin hepsini şefkat ve merhametlerine dahil ederler.”
Binlercesinden sadece birkaçını vermekle yetindiğim bu örnekler, Türk toplumunun birkaç yüzyılda insani ve ahlaki olarak ne kadar çürüdüğünü anlamak için yeterli.
Peki ne zaman ve nasıl bu hale geldik?
Bizanslı Plethon 15. yüzyıl Türk toplumunu örnek alarak Avrupa toplumunda yenilik yapılması, böylece Avrupa’nın ilerleyeceğini savunuyordu. Osmanlı devlet gücünün zirveye ulaştığı 16. yüzyıldan sonra Türk toplumu zamanla pasifleşmeye başladı.
Devletin yenilgilerle tanışması ve liyakatsizliklerin artmasıyla devlet daha da zayıfladı. Osmanlı Devleti, Avrupalı güçlerin gerisinde kaldıkça yöneticiler çözümü Avrupalılaşmakta aradı.
'Yeni Türk, eski Türk’ün değerinde değildir'
Ancak her Avrupalılaşma adımı, Türk toplumunu kendi değerlerinden uzaklaştırıyordu.
İtalyan yazar Edmondo de Amicis 1800’lerde şöyle diyordu:
“Şu noktada hemen hemen bütün dünya müttefiktir: Yeni Türk, eski Türk’ün değerinde değildir. Bizim kumaşlarımızı, her türlü refah sebebimizi, ayıplarımızla kötülüklerimizi, manasızlıklarımızı benimsemiştir; fakat hislerimizle fikirlerimizi henüz kabul etmiş olmadığı için bu yarım yamalak değişim esnasında eski Osmanlı-Türk karakterinin bütün iyi taraflarını kaybetmiştir.”
Avusturyalı meşhur diplomat Metternich Osmanlı Devleti’ni bu yarım yamalak değişim konusunda bir mektupla şöyle uyarmıştı:
“Zamana uyun, çağın ihtiyaçlarını dikkate alın. İdarenizi düzene sokun, ıslah edin. Ama yerine size hiç de uymayacak olan müesseseleri koymak için eskilerini yıkmayın. Avrupa medeniyetinden sizin kanun ve nizamlarınıza uymayan kanunları almayın. Batı kanunlarının temeli Hristiyanlıktır. Türk kalınız(...) Avrupa’nın şartları başkadır, Türkiye’nin başka. Avrupa’nın temel kanunları Doğu’nun örf ve adetlerine taban tabana zıttır. İthal malı ıslahattan kaçının. Bu gibi ıslahat Müslüman memleketlerini ancak felakete sürükler. Onlardan hayır gelmez sizlere.” diyordu.
Gerçekten de devlet bir felakete sürüklenmiş; batıcı aydınlarımız medeni Avrupa gerçeğiyle batılılar topraklarımızı işgal ettiklerinde tanışmıştı. Türk milleti de üzerindeki iki asırlık miskinlik ve ölü toprağından bu işgal ile birlikte kurtulmuştu.
'Çanakkale Savaşı’nı kazandıran Türk askerindeki bu yüksek ruhtur'
Örneğin, Mustafa Kemal Çanakkale Savaşı’nda Türk askerinin siperde öleni görüp, üç dakikaya kadar öleceğini bilse de en ufak bir tereddüt göstermeden ölüme yürüdüğünü” söylüyordu.
“Okuma bilenler ellerinde Kur’an-ı Kerim, cennete girmeye hazırlanıyor. Bilmeyenler de kelime-i şehadet çekerek yürüyorlardı.”
Mustafa Kemal, “Çanakkale Savaşı’nı kazandıran Türk askerindeki bu yüksek ruhtur”. diyordu.
Yani Mustafa Kemal de Türk halkının Allah ve din uğrunda savaştığını ve ülkenin bu manevi ruhla kurtarıldığını kabul ediyordu.
Ancak ilginç olan, ülke kurulduktan sonra milletin bu inancının ve değerlerinin ayaklar altına alınması, uğruna öldükleri dini yaşamasına müsaade edilmemesiydi.
Osmanlı modernleşmesi, bir yandan Avrupalılaşırken, diğer yandan kendi gibi kalmayı istemiş, ikisini de başaramamıştı.
'Bize Çanakkale’yi kazandıran o yüksek ruh'
Kemalist devrimse, milletin geçmişle bağlarını tamamen koparmayı, yani kendisi olmaktan isteyerek vazgeçmeyi amaçlamıştı.
Mustafa Kemal’in “bize Çanakkale’yi kazandıran o yüksek ruh” dediği ruhun yeni nesillere öğretilmesi, istenmemişti.
Kendi medeniyetini öğrenemeyen nesiller köksüzleşmiş, zamanla atalarının uğruna savaştıkları değerleri unutmuş; yetmemiş, atalarının savaştığı emperyalistlere benzemiş, benzemek için can atar hale gelmişti.
İnandığı gibi yaşamasına müsaade edilmeyen millet, kendisine dayatılan hayat tarzını yaşadıkça, yaşadığı gibi inanmaya başlamıştı.
'Narin bir medeniyete kıyılınca, narin bedenlere kıyılan bir toplum da kaçınılmaz olmuştu'
Şehitlerin canlarını feda ettikleri dinin kanunları kaldırılmış, yerine İsviçre’nin, İtalya’nın kanunları getirilmişti. Toplumun kendi medeniyetinden uzaklaşması pahasına girişilen modernleşme de şekilde kalmış; şapka, balo ve kıyafetin ötesine geçememişti.
Yani yüksek bir ruha ve ahlaka sahip bir millet ve medeniyeti tamamen imha edilmiş; geriye, ahlak sahibi olmayı ahmak olmakla eşdeğer gören ve kendi istek ve hazlarından başka kimseyi umursamayan yığınlar kalmıştı. Çocuk ve kadın cinayetleri sıradanlaşmış, hırsızlık, tecavüz ve kul hakkı yemek hayatın parçası haline gelmişti.
Yani narin bir medeniyete kıyılınca, narin bedenlere kıyılan bir toplum da kaçınılmaz olmuştu.
Bugün, kaybettiğimiz bu medeniyeti tekrar inşa etmemiz mümkün. Çünkü bu medeniyetin kökleri, yüzlerce yıldır ithal etmeye çalıştığımız modernlik gibi dışarda değil; bu topraklarda, tarihimizde, benliğimizde.
Yeter ki modernitenin olmamızı istediği işlevsel bir makine değil; sorgulayan ve hisseden bir insan olduğumuzu hatırlayalım.