Ankara Üniversitesi (AÜ) Fen Bilimleri Enstitüsü Astronomi ve Uzay Bilimleri Ana Bilim Dalı doktora öğrencisi Selçuk Yalçınkaya'nın tez çalışması kapsamındaki "Süper-Dünya ve Mini-Neptün Türü Ötegezegenlerin Keşfi ve Karakterizasyonu" araştırmasının sonuçları, gök bilimi alanındaki en prestijli dergilerden "Astronomy & Astrophysics"te yayımlandı.
"TÜBİTAK 2214-A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı" kapsamında desteklenen Yalçınkaya, tez çalışmalarının bir kısmını Belçika'daki Liege Üniversitesinde yürüttü.
Burada ve Türkiye'de çalışmalarına devam eden Yalçınkaya, aralarında Nobel ödüllü bilim adamının da bulunduğu uluslararası gök bilimcilerden oluşan ekibiyle, gezegen keşfinde sık kullanılan "geçiş yöntemi"ni kullanarak, Güneş'ten küçük ve soğuk "TOI-5799" yıldızının etrafında 2, "TOI-1743" ve "TOI-6223" yıldızlarının etrafında da birer olmak üzere 4 ötegezegeni ilk kez tespit etti.
AÜ Kreiken Rasathanesi (AUKR) ve Türkiye Ulusal Gözlemevi (TUG) teleskoplarının da kullanıldığı çalışmada yaklaşık 90 ışık yılı uzaklıktaki "TOI-5799" yıldızının etrafında keşfedilen ötegezegenlerden biri olan "TOI-5799c"nin, yıldızın yaşanabilir bölgesinin iç sınırında yer aldığı belirlendi.
Bu doğrultuda ötegezegenin yaşanabilir bölgede yer almasına bağlı olarak atmosferinin bulunması olasılığı, James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ile yaşam bulgularına dair gözlem yapılabilme ihtimalini öne çıkarıyor.
"Dünya'dan yaklaşık yüzde 70 daha büyük ve karasal gezegen"
Yalçınkaya, çalışmaya ilişkin keşfettikleri ötegezegenlerin önceden TESS Uzay Teleskobu'nun incelemeleri sonucu "ötegezegen adayı" olduklarını söyledi.
Teleskobun uzayda 30 günlük sürelerle ötegezegen adayların yıldızlarında neden oldukları ışık kayıplarından hareketle "geçiş sinyali" aradığını anlatan Yalçınkaya, "Daha sonra bu geçiş sinyalinin o bölgedeki hangi yıldızdan geldiğini bizim rasathanemizde bulunan 80 santimlik teleskoplar gibi Dünya'nın dört bir yanında bulunan teleskoplarla gözleyip o sinyalin gerçekten oradaki yıldızdan mı geliyor yoksa yanındaki başka bir yıldızlardan mı geliyor, onu tespit ediyoruz. Ardından yine farklı türden gözlemsel deneyler yaparak bu sinyalin doğasını araştırıyoruz ve bu şekilde keşfi gerçekleştiriyoruz." diye konuştu.
Farklı ülkelerdeki teleskoplarının yanı sıra AUKR ve TUG'daki teleskoplarla da çalışmalarını sürdürdüklerini anlatan Yalçınkaya, TÜBİTAK'tan aldığı destekle çalışmaların bir kısmını yurt dışında gerçekleştirdiğini söyledi.
Çalışmaların sonucunda "TOI-5799" yıldızında 2, "TOI-1743" ve "TOI-6223" yıldızlarında da birer olmak üzere 4 ötegezegeni tespit ettiklerini dile getiren Yalçınkaya, şunları kaydetti:
"İleride atmosferi gözlenip yaşam var mı, yok mu buna bakılabilir"
Yalçınkaya, bir diğer yıldız olan "TOI-5799" sisteminin ilginç olduğunu, burada "TOI-5799b" ve "TOI-5799c" olmak üzere 2 ötegezegen keşfettiklerini, ikisinin de Dünya'dan yüzde 70 büyük olduğunu söyledi.
Bu sebeple ötegezegenlerin "Süper-Dünya" kategorisinde olduklarının altını çizen Yalçınkaya, karasal olma ihtimallerinin yüksek olduğunu dile getirdi.
Bu ötegezegenlerden "TOI-5799b"nin yıldızına yakın ve sistemin iç kısmında yer aldığını ve yıldızının etrafında 4 günde bir turunu tamamladığını belirten Yalçınkaya, yıldıza çok yakın olması nedeniyle gezegenin sıcaklığından dolayı yaşam bulunma ihtimalinin çok düşük olduğunu kaydetti.
"TOI-5799c"nin ise yıldızın yaşanabilir bölgesinde yer aldığını ve bir turunu 14 günde tamamladığını ifade eden Yalçınkaya, şu bilgileri paylaştı:
Atmosferi gözlenebilecek yaşanabilir bölgedeki karasal gezegenlerin arasında en favorinin "TOI-5799c"nin olduğuna işaret eden Yalçınkaya, "Birçok gezegende yaşam olabilir ama bu gezegende yaşam varsa bulunmasına müsaitlik gösteriyor." dedi.
"Atmosferinde yaşama delil sayılabilecek özellikler var"
Çalışmada yer alan ve tezin danışmanlığını yürüten AÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Genel Astronomi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Özgür Baştürk de öğrencisinin doktora tezi çalışması kapsamında 4 ötegezegenin keşfini gerçekleştirdiğini söyledi.
Bu tarz çalışmaları yapabilmek için uluslararası takımla çalışmak gerektiğini, birçok teleskopla yerden gözlemlerin yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu belirten Baştürk, bu kapsamda Şili'den Türkiye'ye, Meksika'dan Kanarya Adaları'na kadar 20'ye yakın teleskopla gözlemlerin gerçekleştirildiğini anlattı.
Öğrencisinin, bu doğrultuda uluslararası takıma öncülük ettiğini, birçok ülkeden gök bilimci ve astrofizikçinin ekipte yer aldığını dile getiren Baştürk, "Burada 2 gezegen var. Daha yakın olan 'TOI-5799b' gezegeni, yıldızın etrafında bir turunu 4 günde tamamlıyor. Daha uzakta olan 'TOI-5799c' gezegeni ise 14 günde bir turunu tamamlıyor ve yıldıza uzaklığı, üzerinde sıvı suyun bulunabileceği koşulların sağlandığı bir durum yaratıyor. Bu ötegezegenin bulunduğu bölgeye de yaşanabilir bölge diyoruz. 'TOI-5799c', yaşanabilir bölgede bir gezegen ancak bu yaşamın olduğu anlamına henüz gelmiyor." diye konuştu.
Baştürk, şunları kaydetti: