AYŞE ÇAĞLAYAN / MEDYA- İLETİŞİM UZMANI
Küresel emperyalizm temsilcilerinin İslam ile dertlerinin temel sebebi aslında bizatihi İslam korkusudur. İslamofobi’nin bilinen karşılığından farklı olarak, bu korkunun temelinde küresel emperyalizmin sürdürülmesine yönelik en güçlü karşıt paradigmanın İslam oluşu yer alıyor. Teknolojik, ekonomik ve askeri donanımları seküler bir ontoloji ve menfaat üzere temellenen ve rasyonel bir yaklaşımla tasarruf etmeye başlayan Batı, artık dünyayı bir müdahale sahası olarak görmeye başlamıştır. Prof. Dr. İbrahim Kalın, Akıl ve Erdem: Türkiye’nin Toplumsal Muhayyilesi adlı kitabında şöyle der: “Bu yaklaşımın varlığa, tabiata ve son tahlilde diğer insanlara ve kültürlere karşı nasıl bir istiğna ve tekebbür tavrına yol açtığı aşikâr olsa gerek.”
Bu yaklaşım, başlarda baskıcı, ardından hegemonik bir yapı kazanan emperyalist süreci doğurmuş ve Batı’yı merkezileştiren ve besleyen bir uluslar arası statüko inşa etmiştir.
Bu yerleşik statükonun karşısına çıkabilecek iki temel meydan okuma vardır: Rusya, Çin ve Hindistan’ın teknoloji hamleleri ve İslam coğrafyasının kültürel direnişi…
İSLAM KORKUSU ÜZERİNDEN YÜRÜTÜLEN SOSYOLOJİK SAVAŞ
Batı, kendilerini tehdit eden bu potansiyel meydan okumalara karşı çeşitli önleyici tedbirleri her daim aktif tutmaktadır. Ekonomik, askeri ve politik manevraların yanısıra en önemli mücadele sosyo-kültürel alanda gerçekleşmektedir. İslam coğrafyasına uygulanan sistematik müdahaleleri de bu açıdan analiz etmek önemlidir.
Ortadoğu, Afrika, Balkanlar, Kafkasya ve Asya toplumlarının ortak paydası olan İslam, Batı’nın küresel ölçekteki kültürel iktidarına doğrudan; askeri, ekonomik ve siyasi statükosuna ise dolaylı bir karşı paradigma niteliği taşımaktadır. İşte Batılı güçlerin İslam ve Müslümanlara yönelik “korkularının” ve biteviye mücadelelerinin temelinde İslam’ın jeo-kültüründen kaynaklanan bu jeopolitik potansiyeli vardır. İslamofobi endüstrisi ise tam bu noktada karşımıza çıkmaktadır. İslam’ın mezkûr potansiyelinin önünü kesmek isteyen emperyalist statüko güçleri, kendi İslam korkularını, İslam’ı çarpıtan bir İslamofobi stratejisine dönüştürmüştür.
ÇARPIK ALGI ÜRETEN İKİ ENDÜSTRİ: İSLAMOFOBİ VE MEDYA
İslamofobi kavramı her ne kadar 11 Eylül saldırısı ile gündemimizde daha fazla yer almaya başlamış olsa da, aslında kadim bir zihinsel arka planın ürünüdür. Edward Said’in “Doğu’nun Doğululaştırılması” olarak tanımladığı oryantalizmde köklenen İslamofobik düşünce, Napolyon’un 1798’deki Mısır seferi sonrası üretilen yazılı metinlere kadar gitmektedir. Böylece Doğu ve elbette İslam kültür ve medeniyeti, Said’in ifadeleriyle bilgi yerine söylemle metinsel bir yeniden üretime tabi tutulmuştur. Medya araçlarının ve anlatım imkânlarının gelişimine paralel olarak Doğu ve İslam üzerine çok çeşitli ürünler ortaya konmuş olsa da yaklaşım biçimi aynı kalmaya devam etmiştir. Said; romanlarda, tarih kitaplarında, çizgi romanlarda, dizilerde, filmlerde ve hatta çocuk yapımlarında dahi İslam’ın tek taraflı bir tasvirle ele alındığını anlatır.
Medya sistemleri iki temel niteliği ile diğer teknolojilerden farklı bir etki ve etkileşim gücüne sahiptir: Ürünlerinin soyut/sembolik oluşu ve gerçeği her defasında yeniden üretebilme imkânı… Bu nitelikler, medyayı insanın zihin ve duygu dünyasını hedefleyen bir bilinç endüstrisi kılmaktadır.
SIĞ VE TEK TİP ALGIYA MARUZ BIRAKILIYORUZ
Görsel iletişimle birlikte insanoğlu, bir “gerçeklik” illüzyonuyla muhatap hale gelmiştir. Batı merkezli küresel tekeller şeklinde faaliyet gösteren medya kuruluşları, ellerindeki bu manipülatif gücü iki yönlü kullanmaktadır. Bir yandan kendi kültürel iktidarını oluşturacak ideal bir imaj, diğer yandan dünya üzerindeki etkinliklerini meşrulaştırmak adına geri kalmış, kötü ve tehlikeli “ötekiler” inşa etmektedir. Bu temel zıtlık, birer stereotip şeklinde farklı medya ürünlerinde, farklı temalara uyarlanarak defaatle işlenmekte ve ötekileştirilen toplumların dahi kendilerini “öteki” olarak kabul etmelerini sağlayacak kadar etkin hale gelmiştir. Neticede medya- ekonomi- siyaset etkileşiminde, manipülasyon objesi birey ve kitleler olmaktadır.
Son dönemde medyanın bu dezenformatif ve manipülatif etki gücünün nesnesi ise çoğunlukla İslam, İslam coğrafyası ve Müslümanlar olmaktadır. Kadim İslam medeniyeti, medya ürünleri aracılığıyla sistematik olarak geri kalmışlık, barbarlık, kadınlara baskı, şiddet, terör ve cehalet temalarıyla özdeşleştirilmeye devam etmekte ve zihinlerde bu eksende ikonikleşen bir Müslüman ve İslam korkusu oluşturulmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından basılan “İslamofobi Endüstrisi” kitabında, medyada radikal örgütleri merkeze alarak üretilen söylemlerin amacının, bir yönüyle Müslümanlara yönelik kaygıları körüklemek ve somut bir korkuya dönüştürmek; diğer yönüyle ise İslam karşıtı eylemlere meşruiyet zemini sağlamak olduğu belirtilmektedir. Pakistanlı antropolog Akbar Ahmed’in “Tarihte hiçbir şey Müslümanları Batı medyası kadar tehdit etmemiştir” sözü bu süreci özetler niteliktedir.
ÇARPIK VE İMAJİNATİF TEMSİL ACİLEN DÜZELTİLMELİ
Dünya bir kez daha küresel emperyalizmden kaynaklanan büyük bir insanlık dramına şahitlik etmesine rağmen küresel kamuoyunun algısı, İslamofobi endüstrisini besleyecek şekilde yönlendiriliyor.
Ardından Afgan kadınların tesettürü ve burkası aniden öne çıkan başlıklar haline geldi. Peşi sıra paylaşılan burkalı kadın görsellerine, yaşanan dramatik olayların anlatımı eşlik etti. Ülke bu haldeyken sanki tek sorun buymuş gibi, Taliban’ın kadınlara sosyal yaşamda tanıyacakları/tanımayacakları haklara ilişkin yaptığı açıklamalar da oldukça rağbet görüyor.
Nitekim Türkiye’de dahi tartışmalar bu algı yönetiminin etkisinde kaldı. Sosyal medyada dolayıma sokulan “burka” ikonu ekseninde kadınların mağduriyetine odaklı yayınlara, süreci farklı boyutlarıyla okuyamayan kullanıcılar tepkisel duygularıyla yaptıkları paylaşımlarla katkı sunmuş oldu. Afganistan’da on yıllardır yaşanan sistematik emperyalizmin yol açtığı siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel süreçler ve hali hazırdaki karmaşa göz ardı edilerek, süreç sığ bir “sekülerlik” tartışmasına indirgeniverdi. Ardından sahneye bombalarla çıkan DAEŞ, İslam ülkelerinin kurtulamadığı o korkunç imajı bir kez daha çiziverdi: terör, kan ve insanlık dramı…
Peki, bu yeni İslamofobik atağa karşı ne yapılmalı? Öncelikli hamle, İslam’ın jeokültürel ve jeopolitik gücünü bizzat İslam coğrafyalarının idrak etmesini sağlamak olmalı... Ayrıca İslam’ın imajinatif ve çarpık temsilinin, Taliban ve türevleri yapıların elinden alınması ve İslam’ın doğruluğunu ve doğru İslam’ı anlatacak iletişim ağlarının kurulması ve etkin kullanımı önem ve aciliyet taşıyor.