Güneş fırtınası Dünya'yı şiddetli vuracak: Elektrik şebekeleri ve uydu sistemleri tehlikede

Bu fırtınalar, uzaydaki uydulara ve Dünya'daki enerji altyapılarına zarar verebilir.

ABD'li yetkililere göre, Güneş'ten kopan dev bir plazma topu ve beraberindeki manyetik alan, Dünya'ya doğru ilerliyor ve sabah saatlerinden itibaren jeomanyetik etkiler gözlemlenebilir. Bu olayın sonucu olarak, kuzey ve güney kutup bölgelerinin yanı sıra daha güney enlemlerinde de auroralar (kutup ışıkları) görünmesi bekleniyor. Ayrıca uydular, GPS sinyalleri ve elektrik şebekeleri üzerinde aksaklıkların yaşanabileceği belirtildi.

Bu hafta Dünya, şiddetli bir

Güneş fırtınası

ile karşı karşıya. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) tarafından yapılan açıklamaya göre, Güneş’ten kopan büyük bir plazma topu ve manyetik alan Dünya'ya ulaştı. Bu fırtınanın jeomanyetik etkileri G4 seviyesinde, yani oldukça güçlü.

Bu olay, Güneş’in 11 yıllık döngüsünün zirvesine yaklaştığı, hatta zirveye ulaştığı bir döneme denk geliyor.

Ne zaman bir güneş fırtınasının olacağını tahmin etmek zor olsa da, bilim insanları artık Güneş'i sürekli olarak izliyor ve olası fırtınalar konusunda uyarılar yapabiliyor.

'Şiddetli olacak' uyarısı

Bilimsel araştırmaların yayınladığı Sciencealert'te yer alan habere göre, ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) Uzay Hava Tahmin Merkezi’nden Shawn Dahl,

"Mevcut beklenti, fırtınanın sabah veya öğle saatlerinde, Doğu Zaman Dilimi'nde etkisini göstereceği ve bir sonraki güne kadar sürebileceği yönünde"

dedi. Güneş’ten fırlayan koronel kütle ejeksiyonu (CME), saatte 4 milyon kilometre hızla Dünya'ya doğru ilerliyor. Bu durum nedeniyle, yetkililer G4 seviyesinde bir jeomanyetik fırtına uyarısı yaptı. G4 seviyesi, en yüksek fırtına seviyesi olan G5’in bir altı. Ancak fırtınanın tam şiddeti, çarpma anına kadar netleşmeyecek.

Elektrik şebekeleri ve uydu sistemleri risk altında

CME'ler Dünya'nın manyetosferine çarptığında, jeomanyetik fırtınalar oluşuyor. Bu fırtınaların bazı aksamalara neden olabileceği belirtildi:

Auroralar (kutup ışıkları) gibi görsel doğa olaylarına yol açabilir.

Uydu ve GPS sinyallerinde bozulmalar, radyo iletişiminde kesintiler yaşanabilir.

Elektrik şebekeleri etkilenebilir ve yer yer elektrik kesintilerine neden olabilir.

Güneş fırtınası nedir?

Güneş fırtınaları, güneşteki manyetik aktivitenin artması sonucu ortaya çıkan güçlü patlamalar ve enerji yayılımları... Bu fırtınalar, Güneş'in yüzeyindeki manyetik alanın bükülüp çözülmesiyle meydana gelir ve çoğunlukla iki ana olayla ilişkilidir:

güneş patlamaları ve koronal kütle atımları (CME)...

Güneş patlamaları, Güneş'in atmosferindeki güçlü enerji patlamalarıdır, koronal kütle atımları ise devasa plazma ve manyetik alan bulutlarının Güneş'ten fırlatılmasıdır.

Bu fırtınalar Dünya'yı etkileyebilir ve jeomanyetik fırtınalara yol açabilir. Bu durum, Dünya'nın manyetik alanıyla etkileşime giren parçacıklar nedeniyle iletişim sistemlerinde, elektrik şebekelerinde ve GPS gibi teknolojilerde ciddi sorunlara neden olabilir.

Şiddetli bir güneş fırtınası dünyayı internetsiz bırakabilir mi?

Fırtınayı daha da tehlikeli kılan noktada ise, elektriğin saatler ya da günler içinde geri gelse bile dünyanın internetsiz kalmaya devam etme ihtimali bulunuyor.

Abdu Jyonthi, optik fiberin jeomanyetik akımlardan etkilenmeyeceği için yerel internet altyapısının büyük bir fırtınada bile çok düşük hasar alacağını söyledi fakat durum deniz altındaki kablolar için o kadar da iç açıcı değil. Bu kablolar için riskin zannedilenden çok daha büyük olduğu ifade ediliyor.

Bu kablolardan bazılarının zarar görmesine yol açabilecek bir fırtına, bazı ülkeler için büyük bir kayıp olabilir. Konu hakkında açıklamada bulunan Abdu Jyothi, şu ifadeleri kullandı:

"Bunun hakkında beni en çok düşündüren şey, salgının başında dünyanın ne kadar hazırlıksız olduğunu görmemizdi. Bununla gerçekten etkili bir şekilde başa çıkmak için önceden aldığımız bir önlem yoktu ve internet kesintisinin de bundan bir farkı yok. Altyapımız büyük şiddette bir Güneş fırtınası için hazır değil. Hasarın ne kadar büyük olacağı hakkında çok az bilgimiz var."

Geçmişteki Güneş fırtınaları

Tarihte önemli yer eden iki büyük güneş fırtınası, 1989 Quebec elektrik kesintisi ve 2003’teki Cadılar Bayramı Fırtınası. Bu olaylar, güneş fırtınalarının Dünya üzerindeki teknolojik sistemler üzerindeki potansiyel yıkıcı etkilerini gözler önüne serdi.

Son 20 yılın en güçlü geçtiğimiz mayısta yaşandı

Mayıs 2024'te, Dünya son 20 yılın en güçlü jeomanyetik fırtınalarından birini yaşamıştı. Bu olay, Güneş’te meydana gelen büyük bir koronal kütle atımı (CME) sonucunda gerçekleşti. Fırtına, özellikle M ve X sınıfı güçlü güneş patlamalarıyla ilişkilendirildi ve Dünya’nın manyetik alanıyla etkileşime girdi. Bu süreçte, kutupların çok daha güneyindeki bölgelerde bile auroralar gözlemlendi ve bazı yerlerde iletişim sistemlerinde kesintiler, GPS sinyallerinde bozulmalar, uydu operasyonlarında aksaklıklar meydana geldi.

ABD’nin Ortabatı bölgesinde tarımda kullanılan hassas GPS sistemlerini bozmuş ve bazı yüksek voltajlı transformatörlerin devre dışı kalmasına yol açmıştı.

1989 Quebec: Büyük elektrik kesintisi

13 Mart 1989'da, büyük bir koronal kütle atımı (CME) Dünya'nın manyetik alanına çarptı.

Bu olay, Hydro-Québec elektrik şebekesine aşırı yük bindirdi ve sadece 90 saniye içinde geniş çaplı bir elektrik kesintisi yaşandı.

Kanada’nın Quebec eyaletinde, yaklaşık 9 saat süren bu kesinti sırasında 6 milyon insan elektriksiz kaldı. Ayrıca, güneş fırtınası Kuzey Amerika genelinde auroralara neden oldu ve birçok yerleşim bölgesinde bu ışıklar görüldü.

Bu olay sırasında jeomanyetik fırtına, Dünya'nın manyetosferiyle etkileşime girerek güçlü elektrik akımları yarattı. Bu akımlar, elektrik hatlarında ve transformatörlerde bozulmalara neden oldu, sonuç olarak Quebec'in elektrik şebekesi çöktü. Bu olay, güneş fırtınalarının enerji altyapıları üzerinde doğrudan etkiler yapabileceğini kanıtladı ve bu tür olaylara karşı daha güçlü önlemler alınması gerektiğini gösterdi.

2003 'Cadılar Bayramı Fırtınası'

Ekim ve Kasım 2003'te, Dünya ardı ardına gelen bir dizi güçlü güneş fırtınasına maruz kaldı. Bu döneme “Cadılar Bayramı Fırtınası” denilmesinin sebebi, en şiddetli fırtınaların 28 Ekim ve 4 Kasım arasındaki Cadılar Bayramı haftasında meydana gelmesi.

Fırtına sırasında X28 sınıfında bir güneş patlaması kaydedildi, ki bu tarihte kaydedilen en güçlü patlamalardan biri oldu.

Bu güçlü manyetik fırtına, birçok teknolojik soruna yol açtı:

Uydu sistemlerinde ve radyo iletişiminde aksaklıklar yaşandı.

Astronotlar Uluslararası Uzay İstasyonu'nda güvenlik önlemleri aldı.

GPS sinyallerinde bozulmalar oldu ve bu da uçuşlar ve denizcilik operasyonları üzerinde etkili oldu.

Güney Afrika’da bazı enerji transformatörleri hasar gördü ve bu durum enerji arzını aksattı.

Bu iki büyük olay, güneş fırtınalarının sadece kutup ışıkları gibi görsel etkiler yaratmadığını, aynı zamanda ciddi teknolojik aksamalara ve büyük ölçekli enerji kesintilerine neden olabileceğini açıkça göstermiş oldu.