2015 yılından itibaren yüksek enflasyon, cari açık ve kamu bütçe dengesizliğiyle mücadele eden Arjantin kalkınmacı kamu modeliyle sorunlarını çözmeye çalıştı. Fakat enflasyon 2015-2025 döneminde ciddi bir sorun olmaya devam etti. Ülkenin iktisadi geçmişinde 20. yüzyılın bir problemi olan yüksek enflasyon yüzde 3000 gibi uçuk rakamları gördü. Kamu merkezli başlayan ve giderlerin dengeli yönetilememesinin bir sonucu olan yüksek enflasyon 2000’li yılların başında bir sorun olmaktan neredeyse çıkmıştı. Fakat bütçe açıklarının merkez bankası aracılıyla finanse edilmesi 2015’in başlarından itibaren enflasyonu kontrolden çıkardı.
Gelen yeni yönetimler enflasyon rakamlarını düşürmenin yanı sıra sorunların büyümesine sebep oldu. 2023’te yapılan seçimler aşırı liberal politikalarıyla tanınan Milei’yi iktidara taşıdı. Milei enflasyonun kamu kaynaklı olduğuna, merkez bankasının gereksiz bir kurum olduğuna ve kamu çalışanlarının belli bir kısmının işten çıkarılması gerektiğine vurgu yaptı. İktidara gelmesiyle birlikte birçok bakanlık ve kurumu kapatarak kamu tasarruflarını artırmaya çalıştı. Kamuya yeni alımları askıya alan ve 40 binden fazla kişiyi işten çıkaran yeni yönetim fiyat kontrollerini ve sübvansiyonları kaldırdı. Enerji ve ulaşım başta olmak üzere ciddi şekilde uygun fiyata sunulan kamu hizmetleri yüzde 300’den fazla fiyat artışlarıyla yeniden gözden geçirildi.
IMF BORÇ KRİZİNİ DERİNLEŞTİRDİ
21. yüzyılın ilk çeyreğinde yeni kalkınmacılık ve neo-liberalizm arasında savrulan Arjantin ekonomisi birçok yapısal önlemle verimlilik odaklı dönüştürülmek istendi. 2015’teki enflasyonun çift haneli rakamlara çıkması yeni kalkınmacılık anlayışının terk edilmesine ve liberal politikaların benimsenmesine sebep oldu. Enflasyonun düşürülmesi ve kamu harcamalarının dengelenmesi için deregülasyon, kemer sıkma politikaları ve piyasa odaklı reformlar yapıldı. Ancak yüksek enflasyon ve borç krizi çözülemedi. Bir çözüm yolu şeklinde siyasi yönetim merkez bankası aracılıyla kamu harcamalarını finanse etmeye devam etti. Buna paralel olarak Arjantin Pesosu tüm para birimlerine karşı değerini hızla yitirmeye başladı. 1 dolar 17 peso sınırını 2015’in başlarında geçerek 2020’de 130’a kadar yükseldi. 2010-2015 döneminde dolara karşı yüzde 100’e kadar değer kaybeden peso 2015’ten itibaren değer kaybı hızını artırdı. Bu süreçte kamu tarafından alınan önlemler liberal piyasa şartlarını iyileştirme yönünde olsa da Kovid-19 ile başlayan küresel karmaşa ülke ekonomisini neredeyse felç etti. Emekli ve memur maaşları geçim şartlarını karşılayamaz iken IMF kurtarma paketleri borç krizinin derinleşmesine ve borç faizlerinin ödenememesine sebebiyet verdi. Günümüzde IMF tarafından Arjantin için açıklanan 20 milyar dolarlık 48 aylık kredi anlaşmasına da bu açıdan yaklaşılabilir.
MİLEİ’NİN ÇILGIN POLİTİKASI
Dünya Bankası, Avrupa Altyapı ve Yatırım Bankası ve IMF, Arjantin için bir dizi kredi paketi açıkladılar. Toplam hacmin 50 milyar dolar olduğu ve ülke ekonomisi açısından ciddi etki yaratması bekleniyor. IMF tarihinde verilen en yüksek hacimli kredileri almış olan Arjantin geçmiş yıllara kıyasla enflasyonla mücadelede başarı elde ediyor. Milei’nin uygulamaya koyduğu kamu harcama kesintileri, sübvansiyonların kaldırılması, döviz alım-satım kısıtlamalarının gevşetilmesi ve kamudaki işten çıkarmalar ilk dönemde enflasyonu yüzde 100’lerden yüzde 230 civarına taşıdı. Fakat kamu harcamalarındaki azalma ve merkez bankası rezervlerinin dengeli bir yapıya kavuşturulması enflasyonu yüzde 50 düzeyine çekti. Arjantin hükümetinin 2025 yılı için enflasyon beklentisi yüzde 20’ler civarı olurken gelecek yıl yüzde 10’lu rakamlarda enflasyon tahmin ediliyor. Benzer şekilde IMF’nin de ülke ekonomisi hakkındaki gelecek yıl gösterge tahminleri hızla düzelme gösteriyor. Böylesine olumlu bir eğilimin yaratılmasında mevcut liberal devlet başkanı Milei’nin politikalarının önemli işlevi bulunuyor. Fakat hiper enflasyona girmiş bir ülkenin fiyat istikrarını sağlamak için katlandığı maliyetin yüksek olduğunu da söylemek gerekir. Ülkede yüzde 60’lara yaklaşmış yoksulluk oranı mevcut şartları yansıtması açısından kritik bir istatistik. Ayrıca 2020-2025 döneminde 1 ABD doları 130 Peso iken günümüzde 1200 Peso civarına gelmiş durumda. Resmi rakamlara kıyasla kara borsada daha yüksek rakamlar üzerinden döviz bozdurmak da mümkün.
PESO MU DOLAR MI?
Milei’nin bir diğer çılgın politikası olarak adlandırılan ülke para birimi ve merkez bankasının ortadan kaldırılması sürecidir. Arjantin devlet başkanı ilerleyen günlerde ABD dolarına geçişin sağlanabileceğini ve Arjantin Merkez Bankasının lağvedilmesi gerektiğini vurguluyor. Böyle bir durumun ortaya çıkması Arjantin’in finansal bağımsızlığını ciddi anlamda yitirmesine ve ABD para birimine bağımlı hale gelmesine neden olabilir. Günümüzde ABD dolarını resmi para birimi olarak kabul etmiş ülkeler mevcut. Fakat Arjantin ölçeğinde bir ekonomi henüz ABD dolarını resmi para birimi olarak kabul etmedi. Ülke tarihi açısından Arjantin iktisat tarihi 19. yüzyıla kıyasla büyük başarılar elde etmiş değil. 1800’lerin üçüncü çeyreğinden itibaren kişi başı gelir düzeyi açısından Arjantin en büyük ekonomilerden biriydi. Ancak 20. yüzyıl ülkenin siyasi gelişmelerine bağlı olarak değişim gösterdi ve ülke 1950’lerden itibaren para biriminde istikrar sağlayamadı. Buna bağlı olarak ülkeden ciddi bir göç yaşandı ve Arjantin ekonomisi büyük bir insan kaynağını yitirdi. Milei’nin neo-liberal politikalarının başarı getirdiğini söylemek mümkün fakat ilerleyen aylarda meydana gelebilecek olan sosyal muhalif hareketler süreci zorlu bir dönemece sokabilir. Sonuç olarak Arjantin’in enflasyonla mücadelede başarı elde ettiğini söylemek için henüz erken. Fakat ülke ekonomisi hakkındaki gelecek tahminler ve beklentiler hızla iyileşme gösteriyor.
