Üçlü bildiride nihai barış anlaşmasının imzalanması ve nihai olarak onaylanması yönünde taraflarca ilave adımlar atılması gerekliliği kabul edilmiştir. Barış anlaşmasının taraflarca imzalanması için Ermenistan'ın Azerbaycan ve Türkiye'ye karşı toprak talebi öne süren bağımsız bildirgesinin yer aldığı anayasasını değiştirmesi gerekecektir.
ABD Başkanı Donald Trump’ın davetlisi olarak Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasında 9 Ağustos tarihinde Beyaz Saray’da görüşme gerçekleştirildi. Görüşme sırasında hem Azerbaycan-Ermenistan barış sürecini hem de ABD’nin bölge devletleri ile ilişkilerini yakından ilgilendiren gelişmeler yaşandı ve taraflar arasında aşağıdaki belgeler imzalandı ve paraflandı: Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Ermenistan Başbakanı Paşinyan ve ABD Başkanı Trump arasında üçlü bildiri; 2025’in Mart ayında anlaşmaya varılan barış metni Azerbaycan-Ermenistan dışişleri bakanları arasında paraflandı. (Minsk Grubu sürecinin sonlandırılması için AGİT’e ortak müracaat; Azerbaycan-ABD arasında stratejik ortaklık anlaşmasının hazırlanması için stratejik çalışma grubunun kurulmasına ilişkin MoU; 907 sayılı ek düzenlemenin ABD Başkanı imzası ile dondurulmasına ilişkin belge.)
ZENGEZUR KORİDORU
Üçlü bildiriye göre Azerbaycan ve Ermenistan, bölgede ulaşım ve iletişim hatlarının devletlerin egemenliği ve toprak bütünlüğü çerçevesinde açılmasını desteklediler. Azerbaycan’ın talebi doğrultusunda bildiride Azerbaycan anakarasından Nahçıvan’a gidiş dönüşün engelsiz olmasına ilişkin madde yer aldı. Bu, 10 Kasım 2020’de imzalanan üçlü bildiriden sonra Azerbaycan’a engelsiz geçiş hakkı veren ikinci önemli belgedir.
Azerbaycan’ı Türkiye’ye ve Türkiye’yi Türk Dünyasına bağlayacak Zengezur Koridorunun Ermenistan’dan geçecek 43 kilometrelik kısmına “Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Yolu” ismi verilecek ve işletilmesi için ABD Ermenistan ortak şirket kuracaklar. Bildiride bölgeye ABD askerlerinin yerleştirileceğine dair bir şart ise bulunmamaktadır. Böylece, 10 Kasım 2020 yılında imzalanan üçlü bildiride Ermenistan, Zengezur Koridorunun bu kısmının güvenlik kontrolünü Rusya güvenlik güçlerine verirken bu defa yolun yönetimi ABD ile kurulacak ortak şirkete devredilecek. Bu bildirinin başarıyla sonuçlanmasının Rusya’nın bölgedeki etkinliğini azaltacağı düşünülmektedir.
Ermenistan’ın bu yolda ABD şirketine rol vermesi bölge devletleri arasında tartışmalara neden olurken Rusya’dan net bir itiraz gelmemesi de dikkat çekici oldu. Hatta Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Overçuk, bu yolun bu şekilde işletilmesi Ermenistan’ın yararınaysa, destekliyoruz, dedi. Bu yolun açılması Rusya için izole durumdan çıkması anlamına gelmektedir. ABD görüşmesinden hemen sonra Başbakan Yardımcısı Overçuk bölgeyi ziyaret ederek Azerbaycan ve Ermenistan’la iş birliği imkanlarını görüştü.
TÜRKİYE’NİN BÖLGEDEKİ ROLÜ ARTACAK
Nahçıvan’la engelsiz geçişler sağlaması, Azerbaycan-Türkiye arasında alternatif yolun açılması ve Ermenistan’ın da bu sürece dahil edilmesi nedeniyle Türkiye’nin bölgedeki rolü artacaktır. Başından sonuna kadar süreç hakkında Türkiye ile bilgi paylaşımı yapılmıştır. İran ise bu konuda ikiye bölündü. İlgili maddelerde devletlerin toprak bütünlüğü ve egemenliğinin ihlal edilmeyeceğinin belirtilmesi İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ve dışişleri bakanlığı tarafından olumlu karşılanırken, İran dini liderinin temsilcisi Ali Akber Vilayeti, ABD’nin bölgeye gelmesine karşı olacaklarını bildirdi fakat bu konuda Rusya’dan bir destek görmedi.
Üçlü bildiriye göre, Azerbaycan ve Ermenistan, günümüzde ve gelecekte bir birine karşı herhangi bir misilleme girişimini şiddetle reddediyor, ikili ilişkilerini sınırların dokunulmazlığı ve kuvvet kullanmama ilkeleri üzerine inşa ediyorlar. Bildiride taraflar iki ülke sınırlarının belirlenmesinde BM Antlaşması ve eski Sovyetler Birliği üyesi ülkelerin sınırlarını belirleyen 1991 Alma Ata Deklarasyonu’nu temel almışlardır. İki ülke arasında sınırların Alma Ata Deklarasyonu’na göre belirlenmesi 2022 yılının Ekim ayında Prag’da yapılan görüşmede kararlaştırılmıştı. Bu deklarasyon ile, Karabağ Azerbaycan sınırları içinde tanımlanmaktadır.
Fakat üçlü bildiride nihai barış anlaşmanın imzalanması ve nihai olarak onaylanması yönünde taraflarca ilave adımlar atılması gerekliliği kabul edilmiştir. Barış anlaşmasının taraflarca imzalanması için Ermenistan’ın Azerbaycan ve Türkiye’ye karşı toprak talebi öne süren bağımsız bildirgesinin yer aldığı anayasasını değiştirmesi gerekecektir.
BIDEN’IN KARARI BOZULDU
ABD Başkanı Donald Trump Azerbaycan’a uygulanan 907 sayılı ek düzenlemenin dondurulmasına ilişkin belgeyi imzaladı. 1992 yılında Ermeni diaspora ve lobisinin desteği ile ABD Kongresi tarafından kabul gören düzenlemenin amacı ABD`den Azerbaycan’a ekonomik yardımların önünü kesmekti. 2001 yılında, Azerbaycan’ın Afganistan operasyonuna verdiği destek karşılığında ABD Başkanları tarafından 907’nin uygulanması dondurulurken, ABD’nin Afganistan’dan geri çekilmesi nedeniyle Azerbaycan’a ihtiyacı kalmadığını düşünen Joe Biden yönetimi 907`yi yürürlüğe koymuştur. Görüşmede Azerbaycan-ABD arasında stratejik ortaklık hakkında anlaşma metni hazırlıkları için stratejik çalışma grubunun kurulması Azerbaycan için önemli bir kazanımdır. Çünkü Biden yönetimi görev süresinin tamamlanmasına 5 gün kala benzer anlaşmayı Ermenistan’la imzalamıştır. Taraflar arasında paraflanan 17 maddelik barış anlaşması metni iki ülke dışişleri bakanları tarafından yayınlanmış oldu. Metinlerin paraflanması barış metninin tarafların imzası ile teyit edilmesi anlamına gelmekte fakat nihai imza için özellikle Ermenistan tarafından atılması gereken adımlar bulunmaktadır.
MİNSK SÜRECİ SONLANDIRILSIN
İki ülke arasında devam eden barış sürecinde diğer önemli bir belge ise Azerbaycan’ın talebi doğrultusunda Minsk sürecinin sonlandırılmasına ilişkin ortak müracaatın imzalanması oldu. Bunun gerçekleşmesi için Minsk Grubu toplanarak nihai karar vermeli. AGİT Genel Sekreteri Feridun Sinirloğlu süreci kapatmaya hazır olduklarını bildirdi, fakat Minsk Grubu’nun diğer 10 ülkesinin tepkisi merakla bekleniyor. Öte yandan, üçlü bildiri ve imzalanan belgeler ile nihai barış anlaşmasının imzalanması için Ermenistan’ın yapması gereken ev ödevleri bulunmaktadır.
Sonuçta, Washington varılan anlaşmaları tek başlarına birbirinden bağımsız düşünmemek, bir paket olarak ve son dönemlerde bölgede devam eden jeopolitik gelişmeler ışığında düşünmek gerekmektedir. Azerbaycan ve Ermenistan ABD’de varılan anlaşmaları kendi aralarında devam eden barış sürecinin bir parçası olduğu kadar, Rusya`nın her iki ülkeye karşı artan agresif davranışları ve Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası dönemi dikkate alarak imzaladılar. Bu bağlamda her iki devlet için ABD, bölgede Rusya’yı dengeleyebilecek güçlerden biri olarak görülmektedir.
