Tanrı ile Amerika arasında

Papa Francis’in ölümünün ardından yeni Papa’yı belirlemek üzere toplanan konklav 7 Mayıs’ta başladı. İkinci günün akşamında, Sistine Şapel’in bacasından yükselen beyaz dumanla Amerikalı Kardinal Robert Francis Prevost’un yeni Papa olarak seçildiği ve XIV. Leo adını aldığı duyuruldu. 1955’te Chicago’da doğan Prevost, Aziz Augustine tarikatına bağlı bir rahip olarak uzun yıllar Peru’da misyonerlik yaptı; daha sonra Roma’da önemli kilise görevlerinde bulundu. 2023’te Piskoposlar Kongresi’ne başkanlık eden Prevost, pastoral tecrübesiyle diplomatik yeteneklerini birleştirerek Katolik hiyerarşisinde hızlı bir yükseliş gösterdi. Prevost’un seçilmesi, yalnızca Katolik dünyası için değil, küresel siyaset ve jeopolitik dengeler için de derin anlamlar taşıyor. Bu seçim, bir yandan Kilise tarihindeki önemli bir dönüşüme işaret ederken, öte yandan ABD’nin dini, kültürel ve siyasi etkisinin yeni bir boyuta taşındığını ortaya koyuyor gibi duruyor.

XIV. Leo adıyla papalık görevine gelen Prevost’un seçimi, yalnızca kişisel bir yükseliş değil aynı zamanda Katolik Kilisesi’nin küresel sahnedeki yeni rolüne dair anlamlı bir göstergedir. Onun taşıdığı çok katmanlı kimlik –İtalyan bir anne, Fransız bir baba, Amerika doğumlu ve hem ABD hem de Peru vatandaşlığı– tek bir ulusun ya da kıtanın değil, çoklu aidiyetlerin ve geçişli kimliklerin temsilidir. Bu bileşim, Katolikliğin evrensellik iddiasını şekilsel düzlemde görünür kılsa da gerçekte neyin evrensel sayılabileceği sorusunu da beraberinde getirmektedir.

Prevost’un kültürel arka planı, Batı Avrupa’daki tarihsel Katolik gelenek ile Amerika kıtasının dinamik Katolik yapısını birbirine bağlayan bir köprü olarak görülebilir. Ancak bu köprü, kimin hangi yönde geçtiğini de sorgulamayı gerektirir. Evrensellik adı altında hangi kimliklerin merkeze alındığı, hangilerinin temsil alanının dışına itildiği, temsilin bizzat kendisi sorgulamayı gerektirmektedir. Öyle ki Afrika ya da Asya’dan bir papanın seçilmesi, gerçek anlamda bir temsil devrimi yaratabilecekken; Avrupa kökenli, Amerika uyumlu bir figürün tercih edilmesi, küresel çeşitliliğin belli sınırlar içinde makbul kılındığını ima etmektedir. Katolik Kilisesi bünyesindeki çoklu kimlikler gerçek bir çoğulculuk mu yoksa bir denge mühendisliğinin estetik yüzü mü? Bu soru çerçevesinde bakıldığında Prevost’un seçimi, yalnızca kişisel özellikleriyle değil, aynı zamanda seçilme ihtimali bulunan kimliklerin sessizliğiyle de tanımlanmalıdır diye düşünüyoruz.

Son kertede, bu çok kimlikli yapı; papalık makamını yalnızca Roma’ya değil, bütün dünyaya ait bir konum olarak yeniden kurgulama arzusunun stratejik bir izdüşümüdür. Ancak bu yeniden tanımlama çabası, temsilin kimin adına ve ne pahasına gerçekleştiği sorusunu da akılda tutmayı gerektirir. Çünkü küresel bir makamın gerçekten evrensel olabilmesi, yalnızca çok kimlikli bir figürle değil, o kimliklerin eşit ağırlıkla temsil edildiği bir hakikat anlayışıyla mümkündür.

Papa XIV. Leo’nun ABD doğumlu ilk papa olması, bu seçimin arkasında yalnızca dinsel bir tercih değil aynı zamanda küresel güç dinamiklerine dair stratejik bir hesap bulunduğunu açıkça göstermektedir. Aynı zamanda ‘XIV. Leo’ isminin tercih edilmesi, tarihsel bir gönderme olarak da anlam taşımaktadır. Papa XIII. Leo, 19. yüzyıl sonlarında Katolik sosyal düşüncesinin temellerini atan, işçi hakları ve sosyal adalet konularında önemli bildiriler yayımlayan bir figürdü. Özellikle Rerum Novarum belgesiyle emek-sermaye ilişkilerinde adalet çağrısı yapmıştı. Prevost’un bu ismi seçmesi, Katolik Kilisesi’nin günümüzde karşı karşıya olduğu sosyal adaletsizlik, ekonomik eşitsizlik, göç ve çevre gibi meselelerde daha aktif bir duruş sergileyeceğinin sembolik bir ilanı olabilir. Latin Amerika’da uzun süre hizmet veren Prevost, hem Kuzey hem de Güney Amerika’daki Katolik topluluklar arasında birleştirici bir figür olarak öne çıkmakta; bu da Vatikan’ın ABD’nin yumuşak gücüyle daha fazla entegrasyon hedeflediğini doğal olarak akla getirmektedir.

Bu bağlamda, ABD Başkanı Donald Trump’ın Prevost’u desteklediğine dair kamuoyuna yansıyan haberler, seçimin siyasi boyutunu daha da öne çıkarıyor. Trump’ın muhafazakâr Katolik seçmen nezdindeki güçlü konumu ve Vatikan’ın geleneksel aile, dindarlık ve çevre politikalarındaki duruşunu kendi ajandasıyla örtüştürdüğü algısı, bu desteği anlamlı kılıyor. Nitekim Trump’ın Papa olmayı istemesi yönündeki çarpıcı açıklaması akıllara geldiğinde, Prevost’un seçimi adeta bu dileğin sembolik düzeyde gerçekleşmesi gibi okunabilir.

Prevost’un papalığa seçilmesi, Trump’ın “Yeniden Büyük Amerika” vizyonunun yalnızca ekonomik veya siyasi nüfuz sahasına sıkışmayıp, evrensel dini temsil mecraları üzerinden de küresel etkisini derinleştirme stratejisinin bir tezahürü olarak görülebilir. Bu durum, güç kavramının salt maddi dinamiklerle değil aynı zamanda manevi otorite inşası ve sembolik temsil üzerinden de nasıl örgütlendiğine dair felsefi soruları gündeme taşır. Amerikan muhafazakarlığının Katolik doktrinle kesiştiği bu yeni zeminde yükselen Prevost figürü, hem kutsal ritüel ve ibadet hiyerarşisini hem de dünya siyasetinin jeopolitik hesaplarını birbirine eklemlendirerek, modern siyasetin ruhani ve felsefi katmanlarını temsil eden melez bir simgeye dönüşmüştür.

Papa XIV. Leo’nun, seçilmesinin ardından yaptığı ilk açıklamada “barış, adalet ve diyalog” kavramlarını merkeze alması, Katolik Kilisesi’nin geleceğe dönük yönelimini yalnızca manevi alanlarla sınırlı tutmayacağının, aynı zamanda diplomasi ve siyaset düzlemlerinde de etkili bir özne olma iradesinin açık bir göstergesidir. Dahası bu çağrı, evrensel vicdana seslenen bir ahlaki uyarıdan ibaret değil aynı zamanda küresel güç dengelerine yönelik incelikli bir müdahale biçimi olarak da okunabilir. Gazze’den Ukrayna’ya, Sahra Altı Afrika’dan Latin Amerika’ya kadar çatışma ve adaletsizlik sarmalı içinde kıvranan bölgelerde, Kilise’nin diplomatik varlığı yeni dönemde daha görünür, daha kararlı olabilir. Peki ama bu müdahil tutum, inancın yalnızca içsel bir inanç çağrısından mı yoksa çağın siyasal zorunluluklarına verilen bir tepkiden mi kaynaklanmaktadır? Pandeminin kırılganlaştırdığı küresel ekonomi, eşitsizliklerin derinleştiği toplum yapıları, sınırları aşan göç hareketleri, iklimin öngörülemez öfkesi ve insan eliyle körüklenen savaşlar... Tüm bu çok katmanlı krizler, artık yalnızca siyasi ya da ekonomik değil aynı zamanda ahlaki sorumlulukların da yeniden tanımlanmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda şu hayati sorunun üzerinde ciddi olarak düşünülmesi gerekmekte: Kilise’nin “barış” ve “adalet” gibi kavramları sahiplenmesi, kendine yüklediği tarihsel anlamın bir devamı mı yoksa yeni bir dünya düzeninin kurucu seslerinden biri olma arzusu mudur?

Papa XIV. Leo’nun seçimi, Batı’nın hem ruhani hem de siyasal öncülüğünü güçlendirmeye yönelik kritik bir stratejik adım olarak görülebilir. Vatikan, evrensel Katolik kimliğini korurken, ABD desteğiyle gelen bir Papa aracılığıyla küresel sahnede etkisini pekiştirmeyi amaçlıyor olabilir. Bu hamle, Katolik liderliğinin transatlantik siyasetle arasındaki mesafeyi kısaltarak, inanç ve diplomasi arasındaki çizgiyi muğlaklaştırıyor; bir yandan maneviyatın evrenselliğini savunurken, diğer yandan jeopolitik çıkarlarla örülü yeni bir bütünlüğe işaret ediyor.

Bu durumu tarihsel bir eksen içine yerleştirirsek, Prevost’un rolünü daha iyi kavrayabiliriz: Papa II. John Paul, Soğuk Savaş döneminin tam ortasında, Polonya kökeni ve güçlü anti-komünist duruşuyla seçilmiş; Katolik Kilisesi’nin Sovyet etkisine karşı ideolojik direnişinin simgesi olmuştu. Onun aynı zamanda etkin bir misyonerlik yöntemi olan dinlerarası diyalogu savunması, Hristiyan inancını, farklı din mensuplarıyla barış ve anlayış köprüsü kurarak yayma stratejisinin temel taşını oluşturmuştu. Ardından gelen Papa XVI. Benediktus, Avrupa’nın hızla sekülerleştiği bir dönemde, Aydınlanma karşıtı entelektüel bir söylemle Kilise’nin iç disiplinini yeniden kurmaya yöneldi ve Katolik inançlarını merkezileştirme çabasıyla dikkat çekti. Papa Francis ise, cinsel istismar skandalları ve lüks yaşam eleştirilerinin gölgesinde, sade bir yaşam tarzı ve yoksullara verdiği önemle Kilise’nin yıpranan imajını onarmaya odaklandı; sosyal adalet, çevrecilik ve göçmen hakları gibi temalarla küresel vicdana hitap eden bir lider profili çizdi.

Bu üç papalık döneminin ardından, Papa XIV. Leo’nun seçimi, Katolik Kilisesi’nin tarihsel misyonunu sürdürürken Batı’nın siyasal ve diplomatik sahnesindeki etkisini de yeniden konumlandırma amacı taşıyor. Prevost, bu zincirin son halkası olarak, önceki liderlerin mirasını taşıyıp günümüzün çok katmanlı krizlerine “barış, adalet ve diyalog” çağrısıyla cevap verecek bir dönemin kapılarını aralıyor.

Papa XIV. Leo’nun bu tarihsel dizgeye yerleşmesi, yalnızca bireysel bir yükselişin ötesinde, Katolikliğin yeni küresel yönelimine dair yapısal bir kırılma noktasına işaret etmektedir. Özellikle ABD merkezli bir Katolikliğin yükselişe geçmesi, Kilise’nin yalnızca teolojik ya da ruhani değil aynı zamanda siyasi ve diplomatik bir aktör olarak yeniden konumlandığını göstermektedir. Prevost, Amerikan muhafazakarlığının değer dünyasıyla uyum içinde; Latin Amerika’daki pastoral geçmişi sayesinde güney küreye duyarlı; diplomatik söylemiyle ise uluslararası arenada karşılık bulabilecek bir lider profili sunmaktadır. Bu çok katmanlı kimliğiyle XIV. Leo, Katolikliğin jeopolitik yeniden yapılanmasında kritik bir eşiği temsil ediyor olabilir.

Neticede, Prevost’un papa seçilerek “XIV. Leo” ismini alması, Katolik Kilisesi tarihinde yalnızca ruhani bir karar değil aynı zamanda son derece bilinçli ve çok boyutlu bir jeopolitik hamle olarak okunmalıdır. Bu durum, Batı’nın yumuşak gücünü dini liderlik üzerinden yeniden tesis etme ve küresel düzende ahlaki referans çerçevesini yeniden kurma çabasının güncel bir yansımasıdır. Atlantik ötesi bir figürün ruhani merkeze yükseltilmesi, Katolik söyleminin merkezinde Amerika’nın ağırlığının daha da belirginleştiğini ve bunun tesadüfî değil, stratejik bir yöneliş olduğunu düşündürmektedir.

Tarih boyunca olduğu gibi bugün de Vatikan, yalnızca inançların değil aynı zamanda diplomatik tercihlerin ve küresel stratejilerin de aktığı ve biçimlendiği merkezlerden biri olmayı sürdürmektedir. XIV. Leo’nun papalığı, dini normların siyasal hedeflerle kesiştiği yeni bir dönemin habercisi olarak beliriyor. Bu süreçte Vatikan’ın, uluslararası krizlere dair tutumunda daha müdahil ve proaktif bir rol üstlenmesi beklenebilir; bu da dini liderliğin, küresel siyaseti yönlendirme kabiliyetinin yeniden yükselişe geçtiğini gösterebilir. Dolayısıyla bu seçim, yalnızca Katolikliğin geleceğini değil aynı zamanda küresel siyasal mimarinin ahlaki temelinin yeniden inşa edilme sürecini de şekillendirecek tarihsel bir eşiğe işaret etmektedir.