Bankaların faiz yarışı yatırım, istihdam ve üretimi engelleyen bir “ekonomik operasyona” dönüştü. Yüzde 15 faizle mevduat toplayan bankalar, bu parayı yüzde 18-20’ye varan oranlarla piyasaya satıyor. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu, 2016’daki faaliyet karlarının yüzde 55,4’ünü bankalara kaptırdı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sürekli uyarıda bulunduğu faiz konusunda bıçak kemiğe dayandı. Yüzde 20’ye yaklaşan kredi faizlerinin altında yatan en önemli neden, bankaların uyarılara rağmen mevduat toplama yarışına devam etmesi. Yatırım, istihdam ve üretimin önünü tıkayan sistemin en önemli nedeni bankaların yüzde 15-17 arasında değişen oranlarla piyasadan para toplaması. Üç yıl önce yüzde 8 civarında bulunan mevduat faizlerinin ortalaması şimdi yüzde 12’ye dayanmış durumda. Sektör ortalaması bu olmakla birlikte bazı bankaların piyasadan yüzde 17’lere varan oranlarla mevduat toplaması dikkat çekiyor.
Türkiye Bankalar Birliği ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK)’nın verileri incelendiğinde bankaların giriştiği mevduat yarışının boyutu daha iyi anlaşılıyor. Ocak 2014’te yüzde 8,54 olan bir aylık mevduatın maliyetinin, Nisan 2017’de yüzde 10’u aştığı görülüyor. Aynı tarihlerde yüzde 9 olan 3 aylık ortalama mevduatın maliyetinin ise Nisan 2017’de yüzde 12’ye, altı aylıkta ise bu oranın 8,9’dan 11,45’e yükseldiği dikkat çekiyor.
Hal böyle olunca hem şirketlerin hem bireylerin bankalardan kullandığı finansmanın maliyeti kişi ve kurum bütçelerini aşındırmaya devam ediyor. Bankalar ile faktöring şirketleri; topladıkları paraları, vaadettikleri mevduat faizlerinin üzerine 3-5 puan koyarak piyasaya satmaya çalışıyor. Bu durum; araç, konut ve tüketici kredileri başta olmak üzere birçok alanda finansman maliyetlerini aşırı derecede yükseltiyor. Mevduat faizi ile finansman maliyetinin Türkiye ekonomisine operasyon çekercesine sürekli yükseltilmesi dikkat çekiyor.
BDDK’nın son verilene göre; Türk bankacılık sektörünün kullandırdığı toplam kredi miktarı 2 trilyon liranın üzerinde. Buna karşın bankaların yurt içinde topladığı mevduat tutarı 1,6 trilyon lira civarında. Bankalar ve diğer finans kuruluşları pozisyonlarında oluşan bu farkı yurt dışından alabildikleri kredilerle kapatamayınca yurt içinde daha fazla mevduat toplamak için, yüksek faiz yarışına giriyorlar. Bankaların yüksek faizlerle mevduat toplama ve kredi faizlerini yükseltme konusunda ağız ve eylem birliği etmişçesine birlikte hareket etmesi de dikkat çekiyor. Bu durum gözleri Rekabet Kurumu ve BDDK’ya çeviriyor. Piyasayı ve sektörünü regüle etmekle görevli bu iki kurumun önemli bir yaptırım yetkileri var. Faiz oranlarının piyasa şartları içerisinde belirlenmediği ve hak edilmedik şekilde bir yükselişle piyasaların sıkıştırıldığı durumlarda Rekabet Kurumu ile BDDK’nın devreye girmesi gerekiyor.
Bankaların rekabeti ihlal eden eylem birliğine Rekabet Kurumu üç yıl önce ceza vermişti. Rekabet Kurumu, Mart 2013’te 12 bankaya toplam 1,1 milyar lira ceza kesti. 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’unun ‘Rekabeti sınırlayıcı anlaşma uyumlu eylem ve kararlar’ başlıklı 4’üncü maddesini ihlal ettikleri gerekçesiyle bankalara kesilen bu cezayı Danıştay, geçen yıl onayladı. Sektörün önde gelen 12 bankasının mevduat, kredi ve kredi kartı faizlerini ortaklaşa belirledikleri gerekçesiyle verilen ceza Danıştay tarafından onaylandı.
Bankaların mevduat yarışına girerken faizleri yükseltmesinin faturasını Türkiye ödüyor. Sanayi kuruluşlarının yıllık elde ettiği faaliyet karlarının yarısından fazlası finansman giderlerine gidiyor. Son olarak geçtiğimiz günlerde açıklanan Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu analizinde bu açı gerçeğin rakamlarını gördük. İSO’nun açıkladığı ‘İlk 500’ raporuna göre; en büyük 500 sanayi kuruluşu, 2016’da elde ettiği faaliyet karının yüzde 55,4’ünü finansman gideri olarak bankalara kaptırdı.
Bu konunun tekrar Rekabet Kurumu’nun gündeminde olması için öncelikle; bankaların rekabeti ihlal ettiği konusunun ciddi delillerle ortaya koyulması lazım. Rekabet Kurumu’na başvurma konusunda herhangi bir sınırlama yok. Kişi veya kurumlar başvuracağı gibi hükümetin herhangi bir organı da Rekabet Kurumu’na şikayette bulunabilir. Bankaların faizleri yükseltme konusunda birlikte hareket ettiğine ilişkin ciddi delillere ulaştığı takdirde Rekabet Kurumu’nun kendisi de resen soruşturma açabiliyor. Ancak edindiğimiz bilgiye göre; bankaların kartel oluşturma konusunda Rekabet Kurumu’na şimdilik yapılmış herhangi bir başvuru yok.
Banka Mevduat faiz oranı (%)
