Osmanlı'dan Cumhuriyete miras kalan asırlık yapılardaki eğitim yuvaları, öğrencilere bir dönemin izlerine tanıklık ederek eğitim alma imkanı sunuyor. Bir zamanlar manastır, köşk, tekke ya da kışla olarak kullanılan bu yapıların çoğunluğu kentin en eski yerleşim yerleri olan Fatih, Beyoğlu ve Üsküdar'da yer alıyor.
Osmanlı İmparatorluğu'na başkentlik yapan İstanbul'un, Cumhuriyet'e miras kalan 40'ı aşkın tarihi yapısı, Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde devlet okulu olarak eğitim hayatına katkı sunuyor.
Megakentte okul öncesi, ilköğretim, ortaokul ve lise kademelerinde eğitim veren 3 bin 963 devlet okulu bulunurken, bunların 40'tan fazlası 100 yaşını geçmiş tarihi binalarda eğitim hizmetini sürdürüyor.
Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte değişen, dönüşen bu tarihi yapılar, 2024-2025 eğitim öğretim yılında da bir dönemin izleriyle öğrencilere ev sahipliği yapıyor.
Öğrenciler, ders aldıkları sınıflarda, koştukları koridorlarda, oyun oynadıkları bahçelerde asırları aşan tarihi atmosferde eğitim alma fırsatı buluyor.
Askeri kışla, medrese, köşk, tekke, aşhane gibi farklı kurum ve kişiler için inşa edilen yapılar, döneminin ünlü mimar ve ustalarının imzasını taşıyor.
Bu okullardan bazıları yıllar içinde geçirdiği restorasyonlarla orijinal mimari yapısını korurken, bazılarında ise bakım-onarım ve kapasite artırımı gereğince farklı tarihlerde inşa edilen ilave yapılar bulunuyor, listede yer almayan bazı okullarda ise çalışmalar devam ediyor.
Fatih, tarihe tanıklıkta ipi göğüslüyor
İl Milli Eğitim Müdürlüğü arşivlerinden derlediği bilgilere göre, megakentte, 100 yaşını aşan binalarda eğitim veren okullar başta Fatih, Beyoğlu ve Üsküdar olmak üzere pek çok noktada yer alıyor.
Fatih'te, Sultan II. Beyazıt'ın sadrazamı Davut Paşa tarafından 1485'te Mekteb-i Sıbyan kurulurken, o alanda bugün Davutpaşa Anadolu Lisesi yer alıyor.
Osmanlı'da 1850'de büyük bir yeniliğe imza atılarak "Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk sivil lisesi" kuruldu, bugün bu yapıda Cağaloğlu Anadolu Lisesi öğrencilere hizmet veriyor.
Halk arasında "Taş Mektep" adıyla anılan Fatih İmamhatip Ortaokulu ise 1869'da Sultan Abdülaziz tarafından Asker Rüştiye Mektebi olarak yaptırıldı.
Fethiye İmam Hatip Ortaokulu 1573'te II. Selim'in kızı ve Sokullu Mehmet Paşa'nın eşi İsmihan Sultan tarafından medrese amacıyla inşa edildi.
Şeyh Ali Efendi'nin, Sultan Abdülaziz'in müsaadesi ve Adile Sultan'ın maddi desteğiyle 1884'te yeniden onardığı ve Bala Dergahı olarak kullanılan yapıda bugün Silivrikapı Anaokulu yer alıyor.
19. yüzyılın sonlarında yaptırıldığı tahmin edilen ve 1914-1915'te "Fatih Numune Mektebi" adıyla eğitim serüvenine başlayan binada Muallim Yahya İlkokulu bulunuyor.
Şeyhülislam Hayri Efendi İlkokulu'nun binası 1908'deki büyük Çırçır yangınında harap olmuşsa da Hayri Efendi tarafından tamir ettirilerek eğitime kazandırıldı.
1873'te Darüşşafaka Lisesi'ne adres olan bina, lisenin 1993'te Maslak'taki yeni binasına taşınmasıyla boş kaldı. Yaklaşık 15 yıl sonra tadilat geçiren yapı, o yıllardan beri Uluslararası Fatih Sultan Mehmet Anadolu İmam Hatip Lisesi'ne ev sahipliği yapıyor.
Cağaloğlu Hüsamettin Yivlik Geleneksel Türk Sanatları Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ise 1874'te Bab-ı Ali Hariciye Katipleri için lisan mektebi olarak yapıldı.
Tanzimat'ın ilanından sonra öğretmen yetiştirmek amacıyla 1900'de kurulan Çapa Fen Lisesi, yüksek tavanları, oval kapı eşikleri ve özel çinileriyle dönemine dair izler taşıyor.
Kocamustafapaşa İlköğretim Okulu'nun bulunduğu arsada 1503-1513 yıllarında inşa edilen Develi Han yer alırken, 1870'li yıllarda harap durumdaki han yıktırıldı. Yerine 1880'de inşa edilen yapıdaki Kocamustafapaşa İlköğretim Okulu, 145 yıllık ihtişamını koruyor.
Eğitime başladığı tarih 1911'e dayandırılan Fatih Gelenbevi Anadolu Lisesi, Birinci Dünya Savaşı sırasında hastane olarak kullanılırken, 1924'ten beri eğitim yuvası olarak yaşatılıyor.
İlk özel okul olarak nitelendirilen Numune-i Terakki, Bahriye Emekli Yüzbaşısı Mehmet Nadir Bey tarafından 1884'te açılırken, zaman içerisinde kamulaştırılıp farklı eğitim kurumlarına hizmet verdi. Okul, 1923'ten bugüne İstanbul Erkek Lisesi olarak varlığını sürdürüyor.
1894'te Maarif vekaletince satın alınarak, bugün eğitim ve öğretim faaliyetini sürdürdüğü Sadrazam Şirvanizade Mütercim Rüşdü Paşa Konağı'na taşınan Vefa Lisesi, 1872'de de Mülkiye Mektebi'nin bünyesinde kurulan "ilk mülkiye lisesi" olma özelliğini taşıyor.
O dönem Avusturyalıların işletmesindeki Şark Demiryolları memur ve işçileri için 1895'te inşa edilen Yunus Emre Ortaokulu binası da Maarif vekaletinin satın aldığı 1934'ten bugüne eğitime yuva oluyor.
Yaklaşık 100 yıldır eğitime adres oldular
Zaman içerisinde Beyoğlu Anadolu Lisesi adını alan okul, Pera mimarisinin nadir örneklerinden biri olarak 1901'de inşa edildi.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa İlkokulu'nun bulunduğu binanın 18. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilirken, yapı bugün eğitim yuvası olarak kullanılıyor.
Galatasaray Lisesi binası 1908'de inşa edilmesine karşılık, bulunduğu alan 1481'den bugüne Galata Sarayı ismiyle eğitimin adresi olmayı sürdürüyor. Alanın geçmişine bakıldığında ise Cumhuriyet'ten önce Galata Sarayı Enderun Mektebi, Galatasaray Mekteb-i Tıbbiyesi ve Mekteb-i Sultani dönemleri sıralanıyor.
Abdülhamid Han'ın Orman Nazırlığını yapmış Necip Melheme için konak olarak 1870'lerde inşa edilen Katip Mustafa Çelebi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, tütün deposu, iş hanı ve Danimarka Sefareti binası olarak da kullandı. 1932'de ise Özel İdarece satın alınarak eğitime kazandırıldı.
Kaynaklarda ne zaman yapıldıklarıyla ilgili kesin bilgi olmamakla birlikte aynı avludaki dört binadan oluşan alanda, bugün Galata Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi ile Okçumusa İlkokulu bulunuyor. Yapıların İngiliz rahipler için lojman ve okul olarak kullanılmasına dair en eski tarih kaydı ise 1850'ye dayanıyor.
Esma Sultan Konakları'nda daha önce kapatılan Aşiret Mektebi'nin yerine 1908'de açılan Kabataş Erkek Lisesi, 1928-1929 eğitim-öğretim döneminde bugünkü binasına taşındı.
19. yüzyılın sonlarında inşa edilen ve mülkiyeti İtalyan uyruklu Francesko Nomiko Anjen ile Fransız uyruklu Kont Kaliks'in eşi Virjini'ye ait bina, o dönem İstanbul Erkek Orta Terzilik Okulu olmak üzere kamulaştırılıp, zaman içinde Beyoğlu İTO Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi adını aldı.
1. Dünya Savaşı öncesi mimar Giulio Mongeri tarafından İtalyan elçiliği için inşasına başlanan Yıldız Teknik Üniversitesi Maçka Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi binası, 1950'li yıllarda mimar Mahmut Bilen tarafından tamamlandı.
Sultan Abdülhamid'in 1896'da aşiret beylerinin çocuklarının eğitimi için kurduğu bina, farklı isimlerle eğitime hizmet etmesinin ardından bugünlerde Kabataş Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'ne ev sahipliği yapıyor.
Kuzguncuk İlkokulu binası 1865'te Sultan Abdülaziz'in doktoru Marko Paşa için yaptırıldı. 1935'ten bugüne eğitime kucak açan yapıda işlemeli yüksek tavanlar, geniş ve uzun pencereler dönemine dair mimari izler dikkati çekiyor.
Temelinde 1731'de açılan Humbaracı Kışlası yatan Şemsipaşa İlkokulu, mabeyincisi Mehmet Tevfik Bey'in Sultan V. Mehmed Reşad'a bir mektep yapılması ricası üzerine 1914'te yapılmaya başlanarak 1915'te tamamlandı.
Yapılar her dönemin ihtiyacına cevap verdi
Çengelköy İlkokulu, saray malı arsası üzerine hayırsever mahalle eşrafının destekleriyle 1897'de inşa edildi. 1901'de Beylerbeyi Erkek Numune Mektebi adıyla eğitim serüvenine başlayan bina, ilave yapılarla öğrencilere hizmet veriyor.
Sokullu Mehmet Paşa İlkokulu binası 1861'de Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılıp Üsküdar (Toptaşı) Askeri Rüşdiyesi oldu. 1914'te Sokullu Numune Mektebi'ne dönüşen yapı, 1926'dan itibaren ilkokul öğrencileri için ilim yuvası olarak kullanılıyor.
Halil Rüştü Anaokulu, 1892'de Halil Rüştü Bey'in Üsküdar'daki köşkünde "Ravza-i Terakki" adıyla açıldı ve 133 yıldır eğitim serüvenine devam ediyor.
Nişantaşı Anadolu Lisesi'nin 20. asrın başlarında inşa edildiği tahmin edilen yapısı, dönemin İngiliz Büyükelçiliğine Sultan V. Mehmet tarafından okul olarak kullanılmak şartıyla bağışlandı.
Padişah Abdülaziz'in oğlu Yusuf İzzettin Paşa'nın yazlık av köşkü olarak 1884'te mimar Sarkis Balyan'a yaptırılan yapı, bugün Zincirlikuyu İSOV Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi olarak yaşatılıyor.
Feri Mektebi adıyla 1895'te 2 katlı 8 derslikli inşa edilen tarihi binada bugün Feriköy Necdet Kotil İlkokulu hizmet veriyor.
Beşiktaş Anadolu Lisesi, 1871'de Çırağan Sarayı'na ek olarak yaptırılıp bir süre Harem Dairesi olarak kullanılan yapıda eğitim hayatına devam ediyor.
Ortaköy'deki simge yapılardan İTÜ Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi de 1863'te yapımına başlanıp 1867'de tamamlanan Çırağan Sarayı'nın ek binalarından biri olarak tarihi kayıtlarda yerini alıyor.
Hoca İshak Efendi İmam Hatip Lisesi'nin yapım tarihine dair kesin kayıtlara ulaşılamıyor. O dönemki adı olan Hoca İshak Efendi Zükur Numune Mektebi'nde eğitim-öğretime başlanılan tarih ise Osmanlıca öğrenci sicil defterinde miladi 1912-1913 olarak görülüyor.
Sultan Abdülaziz'in hanımlarından Perestü Sultan adına 1870'de yaptırılan, sonra Sultan'ın isteğiyle kahya ve arabacılarına ikametgah olarak verilen yapı, Maçka Pakmaya Hüsamettin Ziler Ortaokulu'na adres oluyor.
Bazılarına dair kesin inşa tarihlerine bile ulaşılamıyor
Mirgün Mekteb-i Rüştiye-i Zükuru adıyla 1870'te eğitime başlayan Emirgan İlkokulu, 1934'ten bugüne öğrencilere için hizmet veriyor.
Mülkiyeti Maliye Hazinesine ait olan ve 19. yüzyılda İtalyan Katolik Kilisesi'nin rahibelerince manastır olarak kullanılan yapı, Sarıyer Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'ne ev sahipliği yapıyor.
Hafız Behram Ağa'nın 1880'li yıllarda ilkokul çocuklarının eğitimi için yaptırdığı yapıda bugün yine kendi adıyla hizmet veren Behramağa İlkokulu bulunuyor.
Beykoz'da 1846'da av köşkü olarak inşa edilen yapıda Çavuşbaşı Ahmet Akça İlkokulu bulunuyor.
Mimar Kemaleddin Bey'i huzuruna çağıran V. Mehmet Reşad'ın, Eyüpsultan'da şanına yaraşır bir okul yapılması emriyle 1910'da inşa edilen yapıda Reşadiye İmam Hatip Ortaokulu yer alıyor.
Kadıköy'de 1905'te Fransızlar tarafından yapılıp 1935'e kadar Sainte Euphemie Kız Koleji olarak kullanılan binada bugün Kemal Atatürk Anadolu Lisesi yer alıyor.
Tuzla'daki Aydınlı Anaokulu, mahalle eşrafının girişimleriyle kurulmasının ardından 1913'te ilk öğrencinin kaydını okulun defterine işledi ve 112 yıl önceki bu işlemle okul, serüvenine devam ediyor.
Ümraniye Nene Hatun Anaokulu 20. asrın başlarında inşa edilmesinin ardından yıllar içinde eğitimin çeşitli kademelerinde hizmet verirken, kesin yapım tarihine ulaşılamıyor.
Silivri'deki Selimpaşa İlkokulu, 19. asrın sonlarına doğru inşa edilmesinin ardından kız öğrenciler için rahibe, hemşire ve öğretmen okulu olarak kullanılırken, Cumhuriyet'in ilanından bugüne eğitim kurumu olarak hizmet veriyor.
Arnavutköy'deki Tolga Eti İlkokulu, 1879'da askeri kışla olarak inşa edilirken, 1928'te eğitime kazandırıldı.
Bayrampaşa'da tahminen 1800'lerde inşa edilen ve Davutpaşa Kışlası'nın generalleri tarafından lojman olarak kullanılan binada bugün Ali Ülker İlkokulu yer alıyor.
