Rengarenk şekerlemeler, pastalar ve içecekler… Rafları süsleyen birbirinden renkli gıdalar her yaştan insanı cezbediyor. Gıdaları daha iştah açıcı ve dikkat çekici şekle büründürmek için kullanılan gıda boyalarının sağlık üzerindeki etkisi tartışılmaya devam ediyor. GIDA Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gonca Bilge Özel, ABD'nin eritrosin (E127) adlı sentetik gıda boyasını yasaklamasının ardından, Türkiye'deki gıda boyaları kullanımını ve sağlık etkilerini değerlendirdi. Özel, eritrosin örneği üzerinden gıda boyalarının sağlık risklerine ve Türkiye'deki düzenlemelere dikkat çekerek, "Bazı sentetik boyaların sağlık üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle tartışmalar sürüyor. Bilimsel araştırmalar ışığında bazıları yasaklanırken, bazıları ise kullanım sınırlamalarına tabi tutuluyor” dedi.
Yeditepe Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gonca Bilge Özel, gıda boyaları hakkında bilinmesi gerekenleri açıkladı.
'Gıdaları daha çekici hale getirmek için kullanılıyor'
Gıda boyalarının kullanım nedenlerini anlatan Doç. Dr. Gonca Bilge Özel şöyle konuştu: "Gıdaların işlenmesi ve depolanması sırasında renklerinde kayıplar yaşanabiliyor. Özellikle ısıl işlem gören ürünler solgun bir görünüme kavuştuğu için üreticiler, gıdaların daha çekici hale gelmesi amacıyla gıda boyalarına başvuruyor. Şekerleme, cupcake, enerji içeceği gibi ürünlerde de renk arttırıcı katkı maddeleri sıkça kullanılıyor."
'Sentetik ve doğal olmak üzere ikiye ayrılıyor'
Gıda boyalarının sentetik ve doğal olmak üzere ikiye ayrıldığını belirten Özel, "Sentetik boyalar kimyasal yollarla üretilirken, doğal boyalar meyve ve sebze özlerinden elde ediliyor. Türk Gıda Kodeksi'ne göre, hangi gıda boyasının hangi ürün grubunda ve ne miktarda kullanılabileceği belirlenmiş durumda" diye konuştu.
‘Kansere bile yol açabiliyor'
Özel, "Eritrosin, gıda endüstrisinde yaygın olarak kullanılan ve tartışmalara neden olan bir gıda boyasıdır. Özellikle sağlık üzerindeki potansiyel etkileri nedeniyle dikkat çekiyor. Bu tartışmalı boyalardan biri olan Eritrosin (E127), kırmızı renk vermek amacıyla gıda sanayinde kullanılıyor. Yapılan araştırmalar sonucunda tiroid üzerinde olumsuz etkiler gösterebileceği ve kansere yol açabileceği öne sürülen bu katkı maddesi, ABD'de 2025 yılının Ocak ayında gıda, vitamin ve öksürük şuruplarında tamamen yasaklandı. Türkiye'de ise Türk Gıda Kodeksi kapsamında belirli ürünlerde ve sınırlı miktarlarda kullanımına izin veriliyor. Ancak merdiven altı üretim yapan işletmelerde ve internet satışlarında denetimlerin yetersiz olması, tüketiciler açısından risk oluşturuyor" ifadelerini kullandı.
‘Türkiye'de yasaklandı'
Türkiye'de yasaklanan diğer gıda boyalarına da değinen Özel, "Türkiye'de yasaklanan bir diğer gıda boyası ise beyaz renk verici olarak bilinen titanyum dioksit oldu. 2024 yılı itibarıyla bu maddenin kullanımı tamamen kaldırıldı. Ayrıca, pastırma ve sucuk gibi fermente ürünlerde gıda boyalarının kullanımı da yasaklanmış durumda. Bunun yanı sıra, bazı tartışmalı boyalar için de kısıtlamalar getirildi. Örneğin, 'Ponceau 4R' olarak bilinen gıda boyasının kullanıldığı ürünlerde 'çocuklarda hiperaktivite ve dikkat eksikliğine sebep olabilir' uyarısının yer alması zorunlu hale geldi" dedi.
"Çocuklarda hiperaktivite ve dikkat eksikliğine yol açıyor"
Tartışmalı diğer bir gıda boyası olan Pans Sunset Yellow (E110) hakkında da açıklamalar yapan Doç. Dr. Gonca Bilge Özel, bu boyanın sağlık üzerine olumsuz etkileri bulunduğuna dair bazı bilimsel araştırmaların olduğunu belirterek, "Pans Sunset Yellow, özellikle dondurmalar ve bazı tatlılarda kullanılıyor. Ancak çocuklarda hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi sorunlara yol açabileceği iddia ediliyor. Bu yüzden bu tür boyalarla yapılan ürünlerde, etiket üzerinde 'çocuklarda hiperaktiviteye neden olabilir' gibi uyarılar yer alması gerekiyor" diye konuştu.
"Yetişkinlerde alerjik reaksiyonlara ve DNA hasarına neden oluyor"
Gıda boyalarının olası zararlarının yalnızca çocuklarla sınırlı olmadığını vurgulayan Özel, "Yapay katkı maddeleri, yetişkinlerde de alerjik reaksiyonlara, astım ataklarına, tiroid problemlerine ve hatta DNA hasarına neden olabiliyor. Bu nedenle uzmanlar, tüketicilerin etiket okuma alışkanlığı kazanmasını ve denetim yapılan işletmelerden alışveriş yapmasını öneriyor" ifadelerini kullandı.
"Güvenilir ve denetlenen markalar tercih edilmeli"
Son olarak tüketicilerin gıda boyaları konusunda bilinçli olması gerektiğini belirten Özel, "Gıda boyasının doğal mı yoksa yapay mı olduğunu anlamak için ürün üzerindeki kodları kontrol etmek mümkün. Ancak ürünün belirlenen limitlere uygun olup olmadığı etiketlerde yer almıyor. Bu noktada, güvenilir ve denetlenen markaların tercih edilmesi önem taşıyor" dedi.
