Katoliklerin ruhani lideri ve Vatikan Devlet Başkanı Papa 14. Leo, 27-30 Kasım arasında Türkiye’de olacak. Vatikan geleneğinde “Titüler Piskopos” denilen bir makam var. Cumhuriyet idaresi ile birlikte ‘‘Titular Piskoposluklar’’ genelde işlevini ve yetki alanını yitirmişlerdir. Bu ünvanların işlevini yitirmesi ‘‘Papalığın’’ Anadolu’da yaptırım gücünü kaybetmesindendir. Değişen Vatikan’ın zihniyeti değil, Türkiye’deki kabiliyetidir.
Katolik dünyasının ruhani lideri Papa 14. Leo ilk yurtdışı ziyaretini Türkiye’ye yapıyor. Üç günlük ziyaret kapsamında Volkswagen Arena’da da bir ayin yönetecek.
Papa‚ ne zaman Türkiye’ye gelse veya bir iltifatta bulunsa, aklıma babamın sözü gelir: ‘‘Oğlum bunların hepsinin gözü İstanbul’da, fırsatını bulsalar...”
Gençlik yıllarında bu söz bende, “Batı karşısında çaresiz durumumuzu konumlandırma gayretinin” ifadesi olarak yankı bulurdu. Zaman geçti, Papa, Ayasofya’yı ziyaret etmek isteyince, iş başa düştü. Toplandık Edebiyat Fakültesi’nden, Sultanahmet’e yürüdük. Lakin, kaç metre? Beyazıt’tan Abdülhamid Han Türbesi’nin önüne kadar zar zor gelebildik. Divan Yolu’nun köşesinde ellerinde mavzerler, askerler caddeyi kapatmıştı. 12 Eylül dönemi!
Bırakınız Papa’nın Ayasofya’ya gelişini engellemeyi, kendisini dürbünle bile görmemiz mümkün olmadı.
İLK YURT DIŞI ZİYARETİ
Şimdi bir Papa daha Türkiye’ye geliyor. Gelirken beraberinde yüz yıllardır “Şark” ile “Garp”ın asla küllenmeyen dosyaları...
‘‘Oğlum bunların hepsinin gözü İstanbul’da, fırsatını bulsalar...” cümlesinde vücut bulan bilinç, sadece babalarımızın hassasiyetinden ibaret değil elbette. Olsa olsa kuşaktan kuşağa, Katolik dünyasının, kendi mülkü olmayan topraklarda sürdürdüğü egemenlik anlayışından duyulan bir kaygının ifadesi. Bu bilinç ne kadar gerçek, ne kadar paranoya? Papalığın gizli İstanbul, gizli Anadolu ve Ayasofya planları var mı?
Babalarımızın korkusunun “Papalığın kitabında” yeri var. Nasıl mı? Buyurun...
TEMSİLİ BAŞPİSKOPOSLAR
Vatikan geleneğinde “Episcopus Titularis” denilen bir makam var. Türkçe’ye “Titüler Piskopos” veya “Temsili Piskopos” olarak aktarılabilir. Piskopos ünvanı taşıyan, sadece ‘‘temsil makamında olan din adamı’’ demek. Roma Katolik Kilisesi’nin Şark Kilise teolojisine özgü bir makamı.
Büyüklerimizin evhamının ispatı Vatikan kitabında yeri olan “Episcopus Titularis” makamında saklı.
“Titüler Piskopos” aktif bir kilise bölgesine bağlı olmayan, tarihte var olan antik bir kilise veya cemaati temsil eder. Vatikan bünyesinde seremonilerde veya diplomatik misyonlarda görevlidir. Misyoner, misyon koordinatörü, akademisyen ya da diplomatik temsilci olarak görevlendirilirler.
Anadolu Roma Kilisesi’nin doğuşuna ev sahipliği yaptığından Türkiye sınırları içerisinde birer metropole dönüşen şehirlerde bulunan antik kiliseler, Vatikan’ın kitabında ebedi var olacaktır.
Osmanlı döneminde, özellikle 17. yüzyıldan itibaren, Katolik dinine mensup misyonerler tarafından kurulan, Roma Kilisesi’ne bağlı piskoposluklar sürekli var olmuştur.
GÖNÜLLERDEKİ KONSTANTİNİYE
Bunların en önemlisi İstanbul’daki Latin Piskoposluğu “Patriarchatus Latinus Constantinopolitanus” 15 Nisan 1652 yılında kurulmuştur.
İstanbul Latin Patriği ünvanı ile son görev yapan kişi Antonio Anastasio Rossi’dir. Rossi, 19 Aralık 1927’de atanmış, görevi 29 Mart 1948’de vefatıyla sona ermiş. Bu patriklik makamı 1964’te resmen kaldırılmış. Sebebi, İstanbul Ortodoks Fener Patrikhanesi ile uzlaşı sürecine girilmesi. 1990’dan itibaren de yeniden yapılandırılmış. Günümüzde İstanbul’da dönemsel olarak 25 bin Katolik yaşadığı iddia ediliyor.
İstanbul yakınlarındaki İznik ‘‘Nicaea’’ ise Katolikliğin Roma’da devlet dini olarak kabul edildiği yer. Katolikliğin 1700. yıldönümü vesilesiyle Papa, İznik’e gelerek Neophytos Basilikası kalıntılarının bulunduğu alanda dua edecek.
İznik’teki Titular Piskoposluk makamı şu anda kağıt üzerinde var. Son Nicaea İznik Titular Başpiskoposu “Ilario Alcini”dir. 27 Ekim 1951 ila 10 Nisan 1976 tarihleri arasında bu ünvanı taşıdı.
Ayrıca, Trakya Bulgar Katolik Apostolik Temsilciliği isimli Adrianople, (Edirne) merkezli olarak ön görülen bir makam da mevcuttur. Balkan Savaşları sonrasında işlevini yitirmiştir. Halen İstanbul’a bağlıdır.
Vatikan hiyerarşisinde Balıkesir - İzmir hattı önemli bir yer tutar. İzmir (Symrna), Alaşehir (Tralleis), Selçuk (Efes), Bergama (Pergamon) bu kapsamdadır.
İZMİR YÖRESİ
Osmanlı İmparatorluğu döneminde 16. yüzyıldan itibaren... Anadolu’da Avrupalı tüccarlar ile misyonerlerin gayretleriyle Ermeni, Süryani, Rum ve Bulgar Katolik misyonları oluşturulmuş. Fransa Krallığı'na verilen imtiyazlarla doğrudan Vatikan’ın propaganda yapılamasına bağlanmış. Katolik misyonları Osmanlı Avrupa'sı, Anadolu, Suriye, Filistin ve Mısır’ı kapsayan bölgelerde faaliyet göstermişler.
İşte mevcut Papa’nın bu misyonların çalışmaları sonucu Katolik mezhebine geçen Kayseri Develi’den Amerika’ya göçmüş olan Setrak Parsehyan’ın torunu olduğu ileri sürülmektedir.
İzmir Başpiskoposluğu Efes, Bergama, Manisa Alaşehir (Tralleis), Danizli Pamukale (Hierapolis) ile birlikte Vatikan tarafından hep önemli bir bölge olarak görülmüş. Batı Anadolu ve günümüz Türkiye’sinin büyük kısmında ‘‘Küçük Asya’’da yetkili kılınmış.
Vatikan’ın tarihe karışmış Hristiyan beldelerine piskopos atama yoluyla yaşatma gayreti sadece İstanbul ve İzmir ile sınırlı kalmamış. ‘‘Kostantiniye’’ İzmir ve ‘‘Küçük Asya’’ dışında da tüm Osmanlı ve Türkiye coğrafyasına da bu makamlar hasredilmiş.
Söz gelimi Giovanni Enrico Boccella ‘‘Efes Titular Baş Piskoposu’’ olarak 7 Aralık 1978’den ölüm tarihi olan 22 Mayıs 1992 tarihinde kadar bu ünvanı taşımış.
ANADOLU’YA YAKLAŞIM
Bunlardan biri de Trabzon Apostolik Vikaryeliği temsilciliğidir. 1818 tesis edilen ‘‘Küçük Asya’’ vikaryeliğinden bağımsızlaştırılarak 20 Haziran 1931’de hayata geçirilmiştir. Temsil alanı Doğu Anadolu Trabzon, Erzurum, Van illerimizdir. 1990’da son Vatikan Temsilcisi Sui Iuris idi. Sonra İstanbul’a entegre edilmiştir. Faaliyetleri sınırlıdır.
Aleksandropol Kars Piskoposluğu 1848 yılında Ermeni Katolik Patrikliği olarak kurulmuştur. Aktif olmasa da Vatikan’a bağlıdır.
Bu gün Nyssa Cappadocia (Aksaray), Amasea (Amasya), Caesarea Cappadocia (Kayseri) Titular Piskoposluları da mevcuttur. Bu makamlara halihazırda vekil tayin edilmemektedir. Zaman ve ortak oluştuğunda aktive edileceklerinden kuşkumuz yoktur.
Havarilerden, Pavlus’un şehri Mersin Tarsus’ta da ‘‘Melkit Patrikliği’’ adıyla bir makam oluşturulmuştur. Makam 19. yüzyılda tahsis edilmiş, görev bölgesi olarak ‘‘Klikya’’ yani Güney Anadolu ve Suriye sınırına kadar olan bölge öngörülmüştür. Son Vatikan Temsilcisi Luigi Raimondi, 24 Aralık 1953’ten ölüm tarihi 5 Mart 1973’e kadar bu ünvanı taşımıştır.
Antioch, Antakya Piskoposluğu da 1964 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Giovanni Battista Ceschi 1933 ila 1964 yılları arasında Vatikan’da Antakya Baş Piskoposu ünvanını taşımıştır.
VATİKAN’IN RESMİ TEMSİLİ
Türkiye’deki antik Ephesus, Smyrna, Nicaea gibi beldelere artık aktif Titular Piskopos tayin edilmemekle birlikte tarihî ünvanların korunmasına özen gösterilmektedir. Günümüzde Vatikan Ankara merkezli olarak devlet formasyonunda Polonyalı Başpiskopos Marek Solczynski tarafından temsil edilmektedir. Resmi ünvanı ‘‘büyükelçi’’ olsa da
Vatikan hiyerarşindeki ünvanı ‘‘Titular Archbishop of Caesarea in Mauretania’’ yani ‘‘Kayseria ve Mauretanya Titular Başpiskoposu”dur. “Caesarea in Mauretania” artık fiili bir cemaati olmayan tarihî bir bölgedir. Dolayısıyla “Titular” piskoposluk”tur.
“Mauretania” modern anlamda Afrika’daki Cezayir ve Fas çevresini kapsar, eski Roma eyaletlerinden biridir. Günümüzde bu coğrafya Katolik hiyerarşisi dışındadır. Buna rağmen Ankara’daki Vatikan temsilcilerinin ünvanları arasındadır. Ankara’daki Vatikan Başpiskoposunun yetki alanına son olarak Azerbaycan ve Türkmenistan da eklenmiştir.
BUGÜNKÜ DURUM
Ankara doğumlu bir Türk vatandaşı olan Antuan Ilgıt da Vatikan’ın Türkiye temsilciliğinde ‘‘Anadolu Havarisel Vekili’’ ünvanı ile yardımcı piskopos olarak vazife yapmaktadır. Gazi Üniversitesi mezunu, Müslüman kökenli bir Türk olduğu iddia edilen Antuan Ilgıt’ın biyografisi başlı başına bir yazı konusu olacak niteliktedir.
Bugün Anadolu’da birçok belde Vatikan açısından kutsaldır. Bu beldelerin antik isimleri Efesus, Symirna, Bergamon gibi yerleşim birimleri Vatikan’ın dini temsil hiyerarşisinde yer almaktadır. Cumhuriyet idaresi ile birlikte ‘‘Titular Piskoposluklar’’ genelde işlevini ve yetki alanını yitirmişlerdir.
Vatikan’ın kara kaplı kitabında makamlar hâlâ ‘‘Klikya’’, ‘‘Andrinapol’’, ‘‘Nikea’’ ‘‘Kayseria’’ şeklinde mevcuttur. Bu beldeler bizler için İznik, Alaşehir, Kayseri veya Pamukkale olabilir. Lakin Vatikan kitabında Türkiye’nin dağları bile ‘‘Ermeni Torosları’’, ‘‘Pontus Dağları’’ şeklinde geçer.
Bu ünvanların işlevini yitirmesi ‘‘Papalığın’’ Anadolu’da yaptırım gücünü kaybetmesindendir. Değişen Vatikan’ın zihniyeti değil, Türkiye’deki kabiliyetidir. Vatikan’ın ‘‘Görünmez Kilise’’ ve “Görünmez Kardinaller” siyaseti izlediği ve gizli gündemi olduğu bir vakadır. Anadolu Hristiyan inancının doğduğu topraklardır. Bu topraklarda ibadet etmeleri bizim için bir zenginliktir. Kayseri kökenli Ermeni ailesinin çocuğu iken Katolikler tarafından devşirilen Papa 14. Leo’nun ilk ziyaretinin Türkiye’ye yapması bir tesadüf değildir.
Anadolu algımızla, Vatikan’ın Anadolu algısı arasındaki farkı vurgulamak istedik. Gayrısı akademisyenlerin işidir.
