Korku ekonomisinin virüslü hamlesi

BEYZA KARAKAYA

Ulrich Beck Risk Toplumu kitabında, sınıflı toplumun rüyasının herkesin pastadan pay istemesi ve alması; risk toplumunun ütopyasının ise herkesin zehirlenmekten korunması olduğunu söyler. Ona göre her iki toplumda da insanların içinde bulunduğu, onları bir araya getiren, harekete geçiren ve bölen temel toplumsal durumlar buna göre farklılık gösterir. Sınıflı toplumun itici gücü “Açım” cümlesinde saklı iken, risk toplumunu harekete geçiren devinim ise “Korkuyorum” dur. İhtiyaç ortaklığının yerini endişe ortaklığı alır. Risk toplumu modeli, bu anlamda endişeden kaynaklanan dayanışmanın ortaya çıktığı ve siyasi güç haline geldiği toplumsal bir dönemi imler. Hali hazırda içinde yaşadığımız risk toplumu diğer bir deyişle korku toplumu, korkunun bir meta gibi ticaretinin yapıldığı, ticareti yapılacak şeylerin “korku” imgeleriyle sarmalandığı bir dönemi ifade ediyor. Korkunun ikna edici özelliği hemen hemen her konuda reklam tekniği olarak kullanılıyor. Hal böyle olunca her yeni güne “korkmak” için hazırlanıyor, her yeni güne yeni bir “korku” ile başlıyoruz.

Korku üretilen üretildikçe öğrenilen, öğrenildikçe yeniden üretilen bir “şey” haline geliyor. Korku pazarının tüccarları, ürünlerini satabilecekleri ortamları kaosla kurgulayıp, ürünlerinin, kurguladıkları kaosu ötelediğine ikna etmeye çalışıyor tüketicileri. Sigorta, güvenlik sistemi, ultra lüks güvenlikli site, çelik kapı, yaşlanma karşıtı krem reklamları… Hepsi aynı misyonu üstleniyor… Zira reklamlar korkudan beslenen, korkutarak beslenenler için en büyük vasıta. Pazar büyüdükçe korkular da beraberinde büyüyor.

Terör saldırıları, doğal afetler ve salgın hastalıklar gibi toplumsal ve küresel ölçekli hadiseler korku endüstrisinin ekonomisinin yekununu oluşturur nitelikte. Her ne kadar tarihte de veba, İspanyol gribi gibi küresel ölçekte ve milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine sebep olan salgınlar var olsa da, zannediyorum modern zaman salgınlarının sosyal medya ve medya aracılığı ile anlık uyaran haline dönüşmesi sebebi ile yarattığı, küresel korku, panik ve kaos kadar etkilememişti insanlığı. Bugün tüm dünya korona salgını ile boğuşurken; ülkeler salgına karşı bazı tedbirler veya “stratejiler” geliştirirken, medya bilhassa sosyal medya “korku”yu besleyen içerikler geliştiriyor. Salgından daha çabuk yayılan korku ise insanları yanlış kararlar almaya sevk ediyor. Hemen her felakette, İstanbul’da yağmur yağmaya başladıktan birkaç saniye sonra her köşe başında, “sırlı” bir şekilde beliren şemsiyeciler gibi birden beliren ve korkuyu pazarlayan tüccarlar, her konuya ve konsepte uygun ürünleri “hızlı bir şekilde” üreterek bu korkuya bir paratoner olma iddiası taşıyorlar. “Panik satın aldırır” ilkesinden hareketle ürünlerini pazarlarken “kaosa mütevazi bir katkı” sunmuş oluyorlar., Bugünlerde şahit olduğumuz gibi korku ekonomisinin çarkında bir dişli niteliğinde olan tüketici panik duygusuyla satın alırken, stok yaparken kendisini garanti altına aldığı düşüncesiyle güvende hissediyor.

Zygmunt Bauman, Liquid Fear (Akışkan Korku) kitabında, Lucien Febvre’in On altıncı yüzyıl Avrupa’sında -modern çağın ortaya çıkmaya başladığı zaman ve mekanda- yaşama tecrübesini şu dört kelime ile özetlediğinden bahseder. “Peur toujours, peur partout” yani “Korku daima ve her yerde…” Febvre’nin işaret ettiği gibi korkunun şimdi burada ve aynı zamanda her yerde olduğu günleri idrak ederken, korku ekonomisinin korona hamlesine birlikte bakalım dilerseniz…

Virüsten bile hızla yayılan maske modası

Korona virüsünün Çin’in akabinde tüm dünyaya yayılmasından sonra steril maskelerin virüsten korunmak için en önemli tedbir olduğuna dair gerçeği yansıtmayan bir haber tüm dünyada hızla yayıldı. Bu sebeple dünyanın pek çok yerinde insanlar steril maske stoklamaya başladı. Bu da pek çok tıbbi kuruluşun ve maskeye ihtiyaç duyan hastaların maskeye erişimini kısıtladı. Hal böyle olunca Facebook, Google, Amazon gibi şirketler steril maskelere dair reklamları yayından kaldırdı ve yasakladı. Ancak alınan bu önlemlere rağmen maske reklamları ekranımıza düşmeye devam ediyor. Maske reklamları ekranımıza düştüğü için de panik artıyor ve insanlar maskesiz kalma endişesiyle harekete geçiyor.

Bununla birlikte korku pazarından pay almak isteyen firmalar, korona maskesi altında “moda” ya uygun, kıyafetlerle “kombin” yapılacak maskeleri pazarlamaktan geri durmuyor. Sefamerve adındaki tesettür firması da Japonya ve Çin’de moda haline gelen farklı desenlerde ve fakat steril olmayan maske akımına kapılarak pamuklu kumaştan “dört mevsim kullanılabilecek” siyah, beyaz renklerde ve ekoseli, zebralı desenlerde maskeleri satışa sürdü. İşi daha ilginç hale getiren şeyse “sınırlı sayıda” üretilen bu maskelerin çok geçmeden tükenmiş olmasıydı. Vogue’nin internet sitesinde “Corona Virüsüne Karşı Moda Kalkanı 10 Maske” başlığı ile haber yaptığı “moda maskelerinin” tanıtım yazısı ise şöyle “Trendsetter’lar, corona virüsüne karşı tedbirini kendi bildiği yoldan alırsa... Marine Serre 2020-21 Sonbahar/Kış podyumlarını ele geçiren provokatif yüz maskeleri, sezonun it-parçası olma yolunda hayli iddialı. Corona virüsünden korunmak için gereken tüm önlemleri aldınız mı? O zaman son adımınız stil sahibi bir maskeye başvurmak olsun. “Stilimden ödün vermem” diyenler için koruma kalkanı yüz maskeleri, yüksek moda sahnesinden bildiriyor!”

Korona günlerinde gelin olmak

Korona ve moda kelimelerini yan yana getiren diğer bir hamle de Mısırlı modacı Samo Hejres’den geldi. Düğün mevsiminin geldiğini ve gelinleri koronadan korumak için korona gelin maskesini ürettiğini söyleyen Hejres gelinliğe uygun olarak tasarlanacak bu maskeleri 2020 koleksiyonuna uygun şekilde hazırlamanın üç saatini aldığını belirtti. Bu maskenin akabinde Hejres’e farklı renklerde şık davet maskesi talepleri geliyormuş. Salgına karşı sosyal izolasyonun en önemli tedbir olarak tavsiye edildiği şu günlerde kalabalık davetlerden geri durmayanların günün modasına uyması zannediyorum oldukça ehemmiyet arz ediyor.

Koronavirüsü tipi ev reklamları

Pensilvanyalı dondurulmuş hazır gıda üreticilerinden Steak-umm firması korona günlerinden payını Twitter hesabından yaptığı şu reklam cümlesi ile almayı hedefliyor. “Hayat belirsizlik ve gizemlerle doludur. Ne kadar çok öğrenirsek, ne kadar az bildiğimizi fark ederiz. Şüphe ve varoluşsal endişe anlarında, kesin olan bir şeyi bilmek rahatlatıcıdır: dondurulmuş sığır etleri iyidir.” Pek çok kişinin evde sosyal izolasyon ve karantina uyguladığı, evde çalıştığı şu günlerde bu satırları yazarken Instagram’ın karşıma çıkaracağı sponsorlu reklamları da merak etmeden edemedim. Evde geçirilecek kaliteli zamanlar için rahat koltuklar, ev terlikleri ve pijamalar, makarnalar, kolonyalar ve dezenfektan sabunlar, bebek ürünlerinin el yıkama reklamları, evde yapılabilecek kurabiye tarifleri, virüse ve bakteriye karşı hava temizleme sistemleri, virüse karşı “evde temizlik” dezenfektanları reklamları ile karşılaştım. Bunların haricinde okulların tatil edilmesinin akabinde çalışan ebeveynler çocuklarını ne yapacaklarının kaygısını güderken “Çocuğuma kim bakacak” sloganı ile bir reklamı Instagram’da dolaşıma sokan bir evde bakım firması da, endişeli günlerden payını almak için vakit kaybetmemiş. Benzer bir şekilde çocukları ile evde geçirecekleri vakti nasıl değerlendireceklerini bilemeyen ebeveynler için de İsrail’de Tzomet Sfarim adındaki bir kitapçı zinciri “Evinizden ayrılamıyor musunuz? Bugünden itibaren bu bir sorun teşkil etmiyor.” Ve “Evde sıkıldınız mı? Biz buradayız.” Sloganı ile kitap, oyun ve oyuncak teslimatı yaptıklarına dair bir reklam servis etmiş.