Türk Dil Kurumu 3 yüz bin kişinin oylamasıyla 2025 yılının kelimesini “dijital vicdan” olarak açıkladı. Geçtiğimiz yıl ise “kalabalık yalnızlık” seçilmişti. Oxford sözlük de 2025’in kelimesini “rage bait: öfke yemi”, 2024’ün kelimesini ise “brain rot: beyin çürümesi” olarak belirlemişti. Son yıllarda ülkemizde ve dünyada yılın kelimesi, sosyal medya kavramları üzerinden öne çıkıyor.
Türk Dil Kurumu (TDK), 2025 yılının kelimesini “dijital vicdan” olarak açıkladı. Ankara Üniversitesi İletişim Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (İLAUM) iş birliğiyle, halktan gelen öneriler ve alanında uzman isimlerden oluşan 23 kişilik değerlendirme kurulu tarafından belirlenen 5 kelime, Türk Dil Kurumunun internet sitesinde halk oylamasına sunulmuştu.
Oylamaya değer bulunan kelimeler “dijital vicdan”, “vicdani körlük”, “çorak”, “eylemsiz merhamet” ve “tek tipleşme” olarak belirlenmişti. 3 yüz bin kişinin oylamasıyla yılın kelimesi “dijital vicdan” oldu. Son yıllarda Oxford ve Türkiye’de belirlenen yılın kelimelerinin, sosyal medyayla ilgili konulardan gelmesi de gözlerden kaçmadı.
YANILTICI VİCDAN
“Dijital vicdan” kavramı ile ilgili gerekçeyi açıklayan TDK, “‘Vicdan’, TDK’ye göre ‘kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten, kişinin kendi ahlak değerleri üzerine düşünmesini sağlayan duygu’ olarak tanımlanır. Ancak dijital çağda bu kavram farklı bir boyut kazanmıştır. İnsanlar çoğu zaman gerçek hayatta sorumluluk almadıkları ya da almak istemedikleri konularda, sosyal medyada bir paylaşım ya da beğeniyle ‘vicdanlarını rahatlatma’ eğilimine girmektedir. Bu durum, bireysel duyarlılığı pasifize ederek vicdanı ‘tıklanabilir bir işlem’e indirgemektedir. Beğeni, paylaşım ve yorum yapan bireyler, bir ‘tıklama’ aracılığıyla insani görevlerini yerine getirdiğini hissetmektedir. Merhamet ve insaf duygusunu ise sembolik görünürlükle sınırlamaktadır. Bu nedenle ‘dijital vicdan’ kavramı, çağımızda vicdanın dijital ortamda aldığı bu yeni, çoğu zaman yanıltıcı işlevi anlatan gerekli bir kavram olarak dilimizde yerini almalıdır” dedi.
SANAL BİR RAHATLAMA YARATIYOR
Konuyla ilgili örnek de veren TDK, “Mesela Gazze ve Doğu Türkistan gibi kamuoyunun önünde gerçekleşen insanlık dramlarında, ilgili konunun sosyal medya içeriğini beğenmek ve hatta bu durumlar için ‘içerik üretmek’, o olayın gerçekliğini bozarak bireyde sanal bir vicdani rahatlama yaratmakta, sosyal ve bireysel sorumluluktan uzak tutmaktadır. Dijital vicdan, insanları somut gerçekler karşısında somut çözümler üretmekten alıkoyarak sorun alanının genişlemesine ve derinleşmesine neden olmaktadır” açıklamasını yaptı.
Geçtiğimiz yıl bir milyondan fazla kullanıcının katılımıyla gerçekleştirilen halk oylamasında yılın kelimesi “Kalabalık yalnızlık” seçilmişti. Ülkemizde son iki yıldır yapılan halk oylamasıyla özellikle sosyal medya kelimeleri yılın kelimesi olarak seçiliyor. Bu durum yıllardır halk oylamasıyla belirlenen Oxford sözlük için de geçerli. Oxford sözlükte, 2025’in kelimesi “rage bait: öfke yemi” olarak belirlenmişti. Geçen yıl seçilen “brain rot: beyin çürümesi”, saatlerce zihni uyuşturan sosyal medya tüketimini ifade ediyordu. Oxford’a göre brain rot ve rage bait aynı döngünün parçaları: Öfkeyi tetikle, etkileşimi büyüt, ardından kullanıcıyı zihinsel olarak tüket.
Son yılların kelimeleri hem ülkemizde hem de dünyada internet kullanımı ve sosyal medyayla ilgili. Yediden yetmişe herkesin hayatında büyük bir yer kaplayan internet ve sosyal medya, kelime dünyasına da hükmetmeye başladı. Umarız 2026’da, TDK’nın gerekçesinde açıkladığı şekliyle, vicdanın dijital ortamda aldığı bu yeni ve yanıltıcı işlevine yenilmeyiz.
GÜÇLÜ BİR KAVRAM
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, 2025’in kelimesini açıkladığı paylaşımında, “Dijital çağda vicdanın, sorumluluk ve eylemden uzaklaşıp yalnızca bir ‘tıklama’ya indirgenmesini düşündürücü bir biçimde tartışmaya açıyor. ‘Dijital vicdan’, bireysel ve toplumsal duyarlılıklarımıza ayna tutan güçlü bir kavram olarak öne çıkıyor” ifadelerini kullandı.
