Asgari ücretteki beklentiler acı gerçeklerle mücadele ediyor

Milyonlarca kişi 2026 yılı başından itibaren yürürlüğe girecek asgari ücrete kilitlenmiş durumda. Asgari ücretteki artışlar, memurların, sözleşmeli personelin ve işçilerin de içinde bulunduğu 85 milyon 664 bin 944 kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Kimilerinin eline geçen ücret tutarı artarken kimilerinin de üzerindeki mali yük artmaktadır. Bazıları da aylık almaya başlamaktadır. Dolayısıyla asgari ücret artışı birçok kesimi doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen bir özellik arz etmektedir. Konuyu bütün yönleriyle açıklamaya çalışacağız.

Asgari ücretin belirlenmesinde tek yetkili Asgari Ücret Tespit Komisyonudur. Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Asgari Ücret Yönetmeliği hükümleri gereğince; Bakanlığın tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında;

1- Bakanlık Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı,

2- Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı,

3- Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, (İşgücü, Hizmetler, Fiyat İstatistikleri ve İndeksler Dairesi Başkanlığı)

4- Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,

5- Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya yetki vereceği bir görevli,

6- Bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşunun değişik işkolları için seçeceği beş temsilci,

7- Bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşunun değişik işkolları için seçeceği beş temsilciden,

kurulmaktadır. Görüleceği üzere devlet, işçi ve işveren temsilcileri eşit sayıda temsil edilmektedir. Uygulamada daha çok işveren tarafının istekleri doğrultusunda kararlar alınmaktadır. Nadiren oybirliği ile karar alınmaktadır.

4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre Komisyonun toplanma ve çalışma şekli, asgari ücretlerin tespiti sırasında uygulanacak esaslar ile başkan, üye ve raportörlere verilecek huzur hakları Maliye Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının birlikte hazırlayacakları yönetmelikle belirlenmektedir. Kanunda Komisyonda kaç kişinin olacağı belirlenmemiştir. Yönetmeliğin mevcut haliyle Komisyonda işçinin talepleri ancak devlet ve işveren kesiminin uygun gördüğü oranda karşılanmaktadır.

İşçi sendikalarının 2024 yılında almış oldukları karar gereğince istedikleri şartlar gerçekleşene kadar Asgari Ücret Tespit Komisyonuna katılmayacaklar. Bu kapsamda mevzuat gereğince bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşu olan TÜRK-İŞ şuana kadar 2026 yılı için belirlenecek asgari ücret için toplantı çağrılarına cevap vermeyerek toplantılara katılmadı. İşçi kesimi toplantılara katılmadığı için de toplantılar yapıl(a)madı. Yapılan açıklamalara bakılırsa istekleri yerine getirilmezse bundan sonraki toplantılara da katılmayacaklar.

Asgari ücretliler haklı olarak asgari ücretin düşüklüğünden dolayı feryat etmektedir. Ancak asgari ücret, sadece asgari ücretlileri değil 85.664.944 kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Asgari ücretteki artışlar, memurların, sözleşmeli personelin ve işçilerin de içinde bulunduğu büyük bir kesimi doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Kimilerinin eline geçen ücret tutarı artarken kimilerinin de üzerindeki mali yük artmaktadır. Bazıları da aylık almaya başlamaktadır.

Asgari ücret ne kadar yüksek olursa işçiler açısından o kadar iyidir. Asgari ücretten vergi alınmadığı için bu kadarlık bir tutar bütün çalışanları doğrudan olumlu yönde etkilemektedir. Devlet açısından da büyük bir vergi kaybı olarak bakılmalıdır.

Yönetmeliğe göre asgari ücret en geç iki yılda bir olmak üzere belirlenmektedir. Yönetmelik en geç dediği için şuan itibarıyla her yıl belirlenmektedir. Bir dönem altı ayda bir belirmekteydi.

Komisyon, ücretin belirlenmesinde; ülkenin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durumu, ücretliler geçinme indekslerini, bu indeksler yoksa geçinme indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel durumunu ve geçim şartlarını göz önünde bulundurmak zorundadır.

Yönetmelik bunları dese de uygulamada bu şartların yerine getirildiğini söylemek oldukça zordur. İşçi sendikaları haklı olarak yönetmelikteki şartların yerine getirilmesini talep etmektedir. Ülkede maalesef asgari ücret genel bir ücret olma eğilimindedir.

Özetle asgari ücret belirlenirken çok kapsamlı ve sert bir tartışma yaşanmaktadır. Normal şartlar altında asgari ücretin yüksek olması prim gelirleri artacağı için devletin işine gelen bir durumdur. Ancak asgari ücretin yüksek belirlenmesinin oluşan dengeleri bozma riski dikkate alındığında dikkatli davranılmaktadır.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu üyelerine her toplantı günü için komisyon başkanına 1100, üyelerine 1000, raportörlere ise 800 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunan miktarda huzur hakkı ödenmektedir.

Ancak, her asgari ücret tespitinde on toplantı gününden fazla huzur hakkı ödenmemektedir.

Buna göre her toplantı günü için;

1- Komisyon başkanına 1100*1,170211= 1.287,23 TL,

2- Üyelerine 1000* 1,170211= 1.170,21 TL,

3- Raportörlere ise 800* 1,170211 = 936,16 TL,

ödenmektedir.

Mevzuat gereğince işçi kesiminin katılmaması halinde de Asgari Ücret Tespit Komisyonu toplantısı yapılabilir ve ücret belirlenebilir. Yönetmeliğe göre Komisyon, en az on üyenin katılımı ile toplanıp oylarının çoğunluğu ile karar alabilmektedir. Böyle bir durumda ise demokratik bir görüntü oluşmayacağı kuşkusuzdur. İşçi kesiminin toplantılara katılmaması halinde böyle bir sürece doğru gidileceği de kaçınılmaz hale gelecektir. Yani işçi sendikaları istemedi diye asgari ücretin belirlenmesinden vazgeçilmeyecektir.

Enflasyonla mücadelede asgari ücretin tespiti oldukça etkilidir. Nitekim her asgari ücret tespiti sonrasında raflardaki fiyatların etiketleri değişmektedir. Ümit ve temennimiz asgari ücretlilerin mutlu olacak bir sonuca ulaşmasıdır. Ancak asgari ücretlilerin beklentilerinin en büyük rakibi ülkenin içinde bulunduğu acı gerçeklerdir. Nasreddin Hoca rahmetlinin dediği gibi, işçi kesimi de işveren kesimi de haklı. Devlet ise her zaman makulün yanında olmaktadır.