Arapça “bulma” anlamındaki vcd kökünden gelen vicdân, aynı kökten gelen cide, vecd, vacid… kelimeleriyle de ilişkili olarak, insanın insanlığına hasredilen, yani salt onda var edilmiş olan ve dolayısıyla ancak onun kendi kendisindeki iradeye konu fiillerini ahlak kuralları esasında denetleyen, “iyilik yapmaktan sevinç, kötülük yapmaktan ıstırap duyan bir ahlâkî meleke”dir. Felsefe dilinde ise vicdan, “Bireyde ya da ahlaki bir özne ya da failde var olan doğru ve yanlış duygusu”dur. (Geniş bilgi için bkz.: Râgıb el-İsfahânî, Müfredât - Kur’an Kavramları Sözlüğü, Pınar; Semîn el-Halebî, Misalli Ansiklopedik Kur’an Sözlüğü, Ketebe; Ahmet Cevizci, Büyük Felsefe Sözlüğü, Say; TDV İslam Ansiklopedisi)
Bu tanımlara göre vicdan, hükmedeni bizzat sahibi olmak üzere, Allah’ın her insanın gönülde kendi kendisini yargılamaya esas olarak kurduğu iç -nefsi- mahkemedir. Bu mahkemenin sanığı kişinin öz-ne-si / nefsi, savcısı onun mantığı, hâkimi de aklı ve ahlakıdır.
Dolayısıyla bu yorumla vicdan, nefislere münhasır yani onun fıtratıyla kaim olması bakımından şeriatlara öncelenmiş olup, onun sevk ve idaresindeki ya da etkisindeki doğruluk, erdem, hakkaniyet, merhamet, dayanışma, samimiyet… vb. kipleri ise şeriatlar tarafından çerçevelenmiştir.
Bunun tipik bir örneğini, Yahudi-Hıristiyan Şeriatı’nda hükmü ile gayesi aklen ve vicdanen apaçık olan “Adam öldürmeyeceksin; çalmayacaksın.” vb. emirlerin (On Emir; Çıkış, 20, 32/15, 20/1-17) dini rekabet, iktidar, siyaset maksatlı yorumlanarak bulandırılmasından görebiliriz.
Bu bakışla vicdan kendi varlığında verili olduğu için hiçbir insanın meçhulü değildir. Yahudi-Hıristiyanlığın zikrettiğimiz apaçık emirleri elbette onu duyabilen kulak ve doğru yorumlayabilen akıl için olduğu gibi vicdanın köreltilmesi, perdelenmesi ya da ideolojik bir yobazlığın emrine verilmesi de son tahlilde ferdidir.
Elbette yeterli değildir ama en azından vicdani her kıyam özü gereği muharriktir.
BIST isim ve logosu "Koruma Marka Belgesi" altında korunmakta olup izinsiz kullanılamaz, iktibas edilemez, değiştirilemez. BIST ismi altında açıklanan tüm bilgilerin telif hakları tamamen BIST'e ait olup, tekrar yayınlanamaz. Piyasa verileri iDealdata Finansal Teknolojiler A.Ş. tarafından sağlanmaktadır. BİST hisse verileri 15 dakika gecikmelidir.