Eksik olanın dengesinde: 18. İstanbul Bienali üzerine (2)

İstanbul Bienali’nin bu edisyonu önceki yazımda da belirttiğim üzere 3 yıla yayılıyor. Üç ayaklı Kedi’nin ilk ayağı bu yıl gerçekleşen sergi. Öncelikle serginin geneliyle alakalı hissiyatımı ve düşüncelerimi paylaşmak isterim. Bu ana hatlarıyla bu edisyonu son derece başarılı buldum. Bunun da temelinde bienalin küratör seçiminin etkisi olduğunu düşünüyorum. Bölgeden bir küratörün, Christine Tohmé’nin varlığı bienalin farklı bir yere evrilmesine neden olmuş. İnsanoğlunun en basit düşünme biçimi olan mukayeseye başvurursak önceki edisyonlara nazaran çok daha “buralı” bir seçkiyle karşı karşıyayız.

Bienal toplam 8 mekanda yer alıyor. Yaklaşık 1 günde bütün mekanları ziyaret etme şansımız var. Mekanların hepsi bir birine yakın olduğu için yürüyerek gezmek mümkün. 1 günde hepsini ziyaret etmek mümkün lakin bütün eserlerin hakkıyla karşılığını vermek isterseniz çok daha fazla zamana ihtiyacınız olduğunu belirtmem gerek. Bienal mekanları şöyle: Elhamra Han, Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi, Meclis-i Mebusan, Külah Fabrikası, Zihni Han, Galeri 77, Muradiye Han, Galata Rum Okulu. Elhamra Han’da Sevil Tunaboylu, Riar Rizaldi, Lara Saab, Jagdeep Raina, Natasha Tontey, Şafak Şule Kemancı ve Mona Benyamin’in eserleri yer alıyor. İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Elhamra Han’ın 2. katı bienalin diğer mekanlarına göre görece “sıkışık”. Hem alan olarak küçük hem de eserleri gösteren gerekli alan bence yok. Riar Rizaldi’nin popüler kültür ve bilimkurgu öğelerine yer vererek oluşturduğu Techterra üçlemesinin son filmi Bekerel (2021) son derece dikkat çekici. Daha önce hiç tanımadığım Endonezyalı sanatçının bu filminde “Güneş’in nükleer teknoloji aracılığıyla yapay olarak harekete geçirildiği ve doğaya aykırı bu ekolojik ritme uyum sağlamak üzere insanların dinlenmesinin yasaklandığı alternatif bir Endonezya”yı anlatıyor. Yaklaşık 19 dakikalık film son derece kuvvetli bir kapitalizm eleştirisi barındırıyor. 1991 doğumlu Jagdeep Raina’nın eserleriyle ilk olarak Dubai’deki Green Art Gallery’de Murtaza Vali küratörlüğünde açılan Memory is the Seamstress (Hafıza Terzidir)’de karşılaşmıştım. Bu sergideki bazı eserlerle bienalde de karşılaşmak eski bir dostla karşılaşmak gibi. Raina’nın sanat pratiği ekoloji, distopya ve siyaset ağırlıklı. Bunu yaparken de Keşmir bölgesine has bir dokuma biçimi kullanıyor. Rengarenk bu eserler Güzel Topraklar başlığını taşıyor ve Hindistan’da Amerika’nın 1960’larda uyguladığı, desteklediği Yeşil Devrim’in bıraktığı kültürel ve siyasi izleri gözler önüne seriyor. 1997 Hayfa doğumlu Filistinli sanatçı Mona Benyamin’in 11 dakikalık Tekrar, Yarın isimli eseri bir haber bülteni. Ama alışılagelmiş haber bültenlerinden hayli farklı. Filistin’in travmalarla dolu geçmişi ve bugününü anlatıyor. Bunu yaparken de zaman zaman absürtleşen, bağırmalar, tartışmalar hızlı bir görsel dille ve müziğin de etkisiyle aktarılıyor. Bunu yaparken de Filistinli olmanın bazen bilinçli bazen de bilinçsiz yanlış temsilini gözler önüne seriyor. Bienalin bir diğer mekanı olan Eski Fransız Yetimhanesi Bahçesi’nde tek bir eser var. Filistin sanatının en önemli isimlerinden biri olan Khalil Rabah’ın Kırmızı Rotavesait eseri toprak, sınır, su gibi bir çok farklı konuyu ele alıyor. Yerleştirmenin ortasından geçen dar su kanalı boyunca yer alan kırmızı boru mekanı adeta ikiye bölen bir sınır hattı çekiyor. Karşı tarafta yer alan yeşil mermer kaideyede yer alan transpalet ise ağırlık ve dengeye gönderme yapıyor (bir yandan da bienalin teması olan 3 ayaklı kedinin dengesizliğini çağrıştıyor) Diğer tarafta yer alan kırmız variller içindeki Filistin’de yetişen meyve ağaçları ve bitki örtüsünden örnekler ise kırmızı ahşap paletler üzerinde duruyor. Bu bitki ve ağaçlar canlı lakin varilin içinde yaşadıkları için köklenemiyorlar. Tıpkı vatanından kopartlılan yüzbinlerde Filistinli gibi meyve verseler de bir yanları hep eksik kalacak. Yüzden fazla varilin içinde yer alan bu ağaç ve bitkiler, varilin içinde olmasalar birbirleriyle çok daha fazla etkileşimde olabilecekken aralarındaki yapay ve endüstriyel sınırlar onları kısıtlıyor.