İşletmeler çağın kurbanı mı, müjdecisi mi olacak?

Ömrüm, kendi çapımda, ekonomiyi anlamaya çalışmakla geçti. Dünya bir tarafa; Türk ekonomisini tanımak, tanımlamak, takdir etmekle uğraştım. Kapıyı tam açamadımsa da araladım. Geçmişe, mevcuda, geleceğe baktım.

Ortaya konan emeği, gayreti, mücadeleyi ve tekrarlanamayacak her bir başarıyı düşününce yerçekimi adeta ortadan kalkıyor. Gerçekten idrak eden için Türk ekonomisi baş döndürücü koskoca bir makine gibi.

Türk ekonomisinin gücünü biliyorum, girişimcilerinin kabiliyetini, ekonomik aktörlerin her birine has kaprislerini dahi... Bütününe saygı duyuyorum.

Hanehalkının baktığı yerden de, işletmelerin baktığı yerden de, finansın baktığı yerden de ve devletin baktığı yerden de geniş bir uzlaşı dairesinin hep olduğunu gördüm. Bu daire içinde dünün ve geleceğin akislerini bile işitmek hep mümkündü.

Fakat bugün bir şeyler değişiyor. Uzlaşı imkânı gene var ama alan daralıyor. Aral Gölü gibi çekiliyor. Eğer planlı değil ve farkında da değilsek beklenmedik ve belki umulmadık bir yapısal dönüşüme uğrayacağız. Ağızlara pelesenk olan türden bir dönüşümden bahsetmiyorum. Çin’in başarısından yayılan rüzgârın Türkiye’de şiddetli hissedilmesini kastediyorum.

İktisadi düşünce ilk başta devleti özel girişimle dengeledi. Devletin ekonomik aktör olarak sahadan çekilmesi benimsendi. Sonraları özel girişimi reddeden yaklaşımlar yükseldi. Daha sonra özel sektörü devletle dengeleyen karma yaklaşım esas kabul edildi… Şimdi ise Çin tipi kapitalizmin etkisiyle devletin özel girişimi ve emeği bir tavada mısır patlatır gibi kavurması benimsendi. Heterodoksiye küresel rağbet de bundan.

Nedense İslam iktisat düşüncesi içinden vakıf veya kooperatif gibi sivil toplum girişimlerine benim yüklediğim anlam hiç yüklenmedi. Buna mukabil devlet ve özel sektör arada bariyer olmadığından amansız ve kesintisiz bir çatışma içine girdi. 90’larda özel sektörün devlete neler yaptığını bizzat gördük.

Bugün 90’lara göre daha dengeli bir Türkiye var ama sistemde bir şeyler yerinden oynadı. Devlet işletmelerinin varlığını sürdürmesine kayıtsız ve hanehalkı işletmelerle kavgalı. Kamu regülatif rolünün ötesine geçip daha fazla ve daha fazla müdahil olmaya rol almaya sürükleniyor.

Acaba Türkiye bir sektörün başarısını sindirebilecek durumda değil mi? Savunma sanayiinin başarılarını takdir edemeyenler üzerinden bu tartışmaya dair neler söylenebilir?

Türkiye’nin Çin tipi komünal kapitalizmin rüzgarına girdiğini halk partisinin hür teşebbüsü boykot kararıyla, müteahhitte karşı ihtiyaçlar aleyhine geliştirilen tavırla, üç harfli marketlere karşı artan öfkeyle ve yeri geldiğinde başka örneklerle ele aldım.

Ancak şimdi meselenin bilinçli yahut bilinçsiz bir eko-politik yönelimden ibaret olmadığını fark ediyorum. Daha derin…

Birçok işveren 40-50 yaş arası personeliyle daha genç personelleri arasında bir kıyas yapıyor. Neyin değiştiğini anlamaya çalışıyor. En çok kafa yoranlar ve düzeltme iradesi gösterenler dahi yapbozun parçalarını birleştiremiyor.

Şu aktaracağım anekdot aynı rüzgârın etkisinden söz ettirebilir mi?

Soruları çoğaltmak değil maksadım. İşletmelerimizin iyi vizyonlarına hak ettikleri alanı hep beraber açacak mıyız, yoksa başka bir planımız mı var, merakımı gidermek. İşletmelerimizi çağa kurban mı vereceğiz, çağı onlarla mı teslim alacağız, meselesi…