Dünyada ilk uzay yolculuğunun başladığı yer olarak tarihe geçen Kazakistan'daki Baykonur Uzay Üssü, kuruluşunun 70. yıl dönümünü kutluyor.
2 Haziran 1955'te Baykonur Uzay Üssü'nün resmen temeli atıldı. Askerlerin yer aldığı üssün inşaat çalışmaları yaklaşık iki buçuk yılda tamamlandı.
Böylece eski Sovyet yönetiminin kararıyla dünyanın ilk uzay üssü, söz konusu dönemde birliğin içinde olan Kazakistan topraklarında kuruldu.
Rus akademisyen Sergey Korolev'in uzay üssünü kurmak için yer olarak Kazakistan'ın güneyindeki Kızılorda eyaletini seçmesi ise tesadüf değil.
Dede Korkut'un "dünyanın göbek bağı" olarak tanımladığı Sırderya (Seyhun) Nehri'nin sağ kıyısındaki bu geniş bozkır Ekvator'a yakın olması nedeniyle gezegenin dönüş hızının saniyede 316 metreye kadar ulaştığı bir bölge olarak biliniyordu. Dolayısıyla bu durum roketlerin kalkışını da kolaylaştırdı.
Sovyet yönetimi, 1961'de, gerçek yerini Batı'dan gizlemek için üsse, bölgeden 320 kilometre uzaktaki Baykonur kasabasının adını verdi. Üs, dünyada Kazakça "bay" (zengin) ve "konur" (kahverengi) kelimelerinden oluşan Baykonur ismiyle tanındı.
Yaklaşık 6 bin 717 kilometrekare alanı kapsayan Baykonur Uzay Üssü, 2 havalimanı, 13 montaj ve test binası, fırlatma rampaları, kontrol kuleleri, 1500 kilometre uzunlukta bir füze deneme alanının yanı sıra 470 kilometre demir yolu hattı, 2 bin 784 kilometre iletişim hattından oluşuyor.
Baykonur Uzay Üssü'nden ilk fırlatma 1957'de "Sputnik 1" isimli dünyanın ilk yapay uydusunun uzaya gönderilmesiyle başladı. Aynı yıl üstten "Sputnik 2" aracıyla uzaya Layka isimli bir köpek gönderildi.
1961 yılında Baykonur Uzay Üssü'nden kozmonot Yuri Gagarin ile yapılan fırlatma ise dünyanın ilk insanlı uzay uçuşu olarak kayıtlara geçti.
Böylece dünyada uzay yolculuğunun başladığı yer olarak tarihe geçen Baykonur Uzay Üssü, küresel uzay endüstrisinin kilit noktalarından biri haline geldi.
Eski Sovyet yönetimi, Baykonur Uzay Üssü'nden çeşitli kıtalararası balistik füzeleri de fırlattı. 24 Ekim 1960'ta P-16 kıtalararası balistik füzesini fırlatmaya hazırlanırken çıkan yangında 78 kişi, yine 24 Ekim 1963'te R-9A kıtalararası balistik füzesinin test aşamasında çıkan yangında 8 kişi hayatını kaybetti. Bu nedenle 24 Ekim tarihinde Baykonur Uzay Üssü'nden hiçbir fırlatma yapılmıyor.
Sovyetlerin önemli uzay icraatlarını hayata geçirdiği Baykonur Uzay Üssü, 1990'lı yılların başında birliğin çökmesi ve Kazakistan'ın bağımsızlığını kazanmasıyla Kazak-Rus ilişkilerinde stratejik önem kazandı.
Kazakistan ile Rusya hükümetleri arasında 1994'te imzalanan anlaşma ile Baykonur Uzay Üssü ve üssün bulunduğu Baykonur uzay kenti, 2025 yılına kadar Rusya'ya kiralandı. Daha sonra Kazakistan Parlamentosu, Baykonur Uzay Üssü'nün Rusya'ya kiralanmasına ilişkin anlaşmanın süresini yıllık 115 milyon dolar karşılığında 2050'ye kadar uzattı.
Baykonur Uzay Üssü'nden fırlatılan roketlerin çevreye zararının Kazakistan kamuoyunda sıkça tartışılmaya başlamasının ardından 2015'te iki ülke arasında "Proton-M" roketlerinin 2026'dan sonra fırlatılmaması ve onların yerine tamamen çevre dostu "Angara" roketlerinin fırlatılması yönünde anlaşma yapıldı.
Halihazırda Baykonur Uzay Üssü'nde zehirli yakıt içeren roket araçlarının fırlatılmasına kısıtlamalar getiren Kazakistan, aynı zamanda üste Rusya ile çevre dostu "Soyuz-5" roketi temelinde "Bayterek" Uzay Roketi Kompleksini oluşturma projesini hayata geçiriyor.
Rus Federal Uzay Ajansı (Roscosmos) halihazırda Uluslararası Uzay İstasyonu'na uçuşlarını sadece Baykonur Uzay Üssü'nden yaparken, üste 10 binden fazla kişi çalışıyor.
Bu yıl 70'inci kuruluş yıl dönümünü kutlayan Baykonur Uzay Üssü'nden bu süre zarfında 150'den fazla kişi uzaya çıktı. Aynı zamanda binlerce uydu uzaya gönderildi.
Baykonur Uzay Üssü'nün kuruluş yıl dönümü, üssün bulunduğu Baykonur kentinde çeşitli etkinliklerle kutlandı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Cumhurbaşkanlığının internet sitesinde paylaştığı mesajında, Baykonur Uzay Üssü'nün 70. kuruluş yıl dönümünü "Dünyanın en büyük uzay merkezinin Kazakistan topraklarında bulunmasından gurur duyuyoruz." ifadeleriyle kutladı.
Tokayev, Baykonur Uzay Üssü'nden uzaya gidenler arasında Toktar Aubakirov, Talgat Musabayev ve Aydın Ayımbetov gibi Kazak astronotlarının da olduğunu hatırlattı.
Baykonur Uzay Üssü, son yıllarda turistlerin ilgisini çekiyor. Özellikle roket fırlatma anlarını canlı görmek isteyenlerin sayısı artıyor. Ancak sıkı güvenlik tedbirleriyle korunan Baykonur Uzay Üssü'ne giriş sadece resmi izne sahip turistik turlar çerçevesinde mümkün oluyor.
