27 Mayıs’ın tüm aktörleri ve mağdurları, darbeyi azmettirenlerin CHP ve İnönü olduğu konusunda hemfikir. ‘Milli Şef’in mason kimliğiyle tanınan arkadaşı Selim Sarper de darbeden 6 ay önce yaptıkları gizli bir toplantıda İnönü’nün darbe olacağını ve Menderes ile arkadaşlarının da idam edileceğini söylediğini aktarıyor. Sarper’in notlarında şu bilgiler var: “İnönü söz alarak konuşmaya başladı… İhtilal gerçekleştikten sonra devlet reisi, başvekil, bakanlar askeri mahkemede yargılanacak, vatana ihanet ve birçok suistimalden dolayı idam edilecektir. Her biriniz ayrı ayrı bu toplantının sonuç bildirisini imzalayarak yemin ederek göreve başlayacağınızı bilmelisiniz.”
Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın idamıyla sonuçlanan 27 Mayıs darbesinin azmettiricisi hiç şüphesiz Milli Şef İsmet İnönü oldu. Bu tespit, hem darbede aktif rol alan askerler hem de uzun süre CHP’de siyaset yapan isimler tarafından açık açık dillendirildi.
İNÖNÜ ASKERLERLE İRTİBATTAYDI
Dönemin Milli Birlik Komitesi Üyesi Ahmet Er, TBMM Darbeleri Araştırma Komisyonu'na yaptığı açıklamada İnönü’yü adres gösteriyor ve şu ifadeleri kullanıyor: “CHP darbeye zemin hazırladı, darbe sürecinde bazı subaylar İnönü ile irtibattaydı. Ordu içindeki İsmet Paşacılar CHP’nin yeniden iktidara gelmesi için faaliyete girişmişlerdi. İnönü’ye bağlı subaylar iktidarı alaşağı ederek İnönü’yü iktidara taşımak istiyorlardı…”
27 MAYIS’I TEŞVİK ETTİ
İnönü ile uzun süre siyaset yapan ve CHP’nin kurmay kadrosunda yer alan Nihat Erim kendi günlüğüne düştüğü notta, “İnönü’nün bu işte büyük sorunu var. 27 Mayıs’ı teşvik etti. Askeri, politikaya teşvik etti. İhtilale azmettirdi” ifadelerini kullanırken yine bir diğer Milli Birlik Komitesi Üyesi Numan Esin, yıllar sonra bir dergiye verdiği röportajda İnönü’nün rolünü böyle özetliyordu: “İhtilal, Cumhuriyet Halk Partisi’nin muazzam tazyiki ve propagandasıyla doğmuştur. Ordu üzerinde de İsmet Paşa büyük bir fenomendi.
Ve çok büyük bir güçtü.”
DARBEDEN 6 AY ÖNCE GİZLİ TOPLANTI
27 Mayıs’tan sonra bakanlar kurulu üyesi ve CHP Milletvekili olan Selim Sarper tarafından daktilo edilen bir yazıda İnönü’nün darbe sürecindeki rolü tüm çıplaklığıyla ortaya konuyor. Darbeden 6 ay önce İnönü ile bir toplantı yaptıklarını belirten Sarper, şu ifadeleri kullanıyor: Aralık 1959’da İsmet İnönü’nün özel daveti ile gizli bir toplantıya çağrıldık. Sezai Okan, Ekrem Acuner, Fikret Kuytak, Mustafa Kaplan, Rıfat Baykal gizli toplantının katılanlarıydık. CHP’den bir tek sayın İnönü katılmıştı. İnönü söz alarak konuşmaya başladı: Arkadaşlar; (Demokrat Parti iktidarını kastederek) hükümet, siyasi iktidar, anayasaya aykırı çıkardığı kanunlara dayanarak yaptığı icraatla müesseseleri birbirine düşürerek bir anarşi amili haline gelmiş ve bu suretle meşruiyetini kaybetmiştir.
AMERİKALI DOSTLARIMIZ BELGELERİ VERDİLER
Milleti temsil etmesi gereken TBMM, şahıs menfaatine hizmet eden bir parti grubu haline getirilerek fiilen münfesih hale getirilmiştir. Vatandaşlara, muhalefete ve basına tazyik edilmiştir. Hak ve hukukla alakasını kesen bu DP iktidarı, şahsi bir nüfuzun ihtiras aleti haline gelmiştir. Ordu, üniversite, adliye ve barolarla alaka kesilerek Atatürk inkılapları aleyhine durum alınmıştır. Partizan bir idare kurularak hukuk devleti vasfı ortadan kaldırılmıştır. Yatırım politikalarındaki suiistimaller memleketi mali uçuruma sürüklemiştir. Başta devlet reisi olmak üzere, bütün hükümet ve parti erkanı ve eski milletvekillerinin çeşitli suiistimallerinin neticesi olarak her birinin, han, apartman villa ve bazılarının da ticaret filolarına sahip oldukları, hatta meclis reisinin son 10 sene zarfında 70 mütecaviz gayrimenkul edindiği ve bu kadarla da yetinmeyerek memleket dışındaki yabancı bankalara yekünü milyarları bulan paralar yatırarak milli serveti memleket dışına kaçırdıkları tahakkuk etmiştir. Amerikalı dostlarımız bize bu bankalardaki miktarları belgeleri ile iletmişlerdir. Önünüzdeki zarflarda durumu izah eden kopyaları mevcuttur.
YENİDEN NİZAM KURMAK MECBURİYETİ HASIL OLDU
Demokrasi esaslarının ve anayasanın bu derece vahim suretle ihlali karşısında İstanbul ve Ankara’da üniversite gençleri nümayişler yapmışlardır. Bu nümayişleri, polisleri ve sivil ajanları göndererek bastırmış, geleceğimizin teminatı olan bir kısım gençlerimizi öldürtmüş, yaralamış, işkence yapmış, okuldan uzaklaştırarak bastırmaya çalışmışlardır. Bu durum karşısında devletin ordusuna memuriyet ve sosyal nizamı yeniden kurmak mecburiyeti hasıl olmuştur. Talebimiz iktidarından lağvedilmesi, yerine seçimler yapılana kadar fiili geçici bir hükümetle idareye devam edilmesidir.
AMERİKA VE AVRUPA DESTEKLERİNİ İLETTİ
Bu mesele Avrupa’da ve dostumuz olan Amerika’da da yankı bulmuş ve destekleri tarafımıza bizzat yetkililerince iletilmiştir. İhtilal komiteleri, Milli Birlik Komitesi altında 40 kişiden oluşacaktır. Zarflarda komiteye alınacaklar yazmaktadır. İhtilal gerçekleştikten sonra devlet reisi, başvekil, bakanlar, askeri mahkemede yargılanacak, vatana ihanet ve birçok suiistimalden dolayı idam edilecektir. Her biriniz ayrı ayrı bu toplantının sonuç bildirisini imzalayarak yemin ederek göreve başlayacağınızı bilmelisiniz. Şimdiden gazanız mübarek olsun… diyerek hepimizi tek tek yemin edip göreve başladık.
Bu yemini ettirdi
Selim Sarper, yaptıkları gizli toplantıda kendilerine yemin ettirildiği belirtirken İnönü’nün hazırladığı MBK listesinde adı bulanan Mehmet Şükran Özkaya, yemin metnini kağıda aktardı. Özkaya imzalı, 20 Mart 1960 tarihli (darbeden yaklaşık 2 ay önce) ‘Sn. İnönü ile MBK’sının ettiği yemin’ başlıklı belgede yeminin içeriği söyle aktarılıyor: “Bir karşılık beklemeden ahlak, adalet, hukuk ve insan hakları prensiplerinden ve vicdan kanaatlerinden başka bir sınırla bağlı olmaksızın, kendimi Türk milletine adadım. Vatanın ve milletin mutluluğuna ve milletin egemenliğine aykırı bir ülkü gütmeyeceğim. Demokratik Cumhuriyeti yeni anayasaya göre düzenleyerek ve iktidarı yeni meclise devretmek ülküsüne bağlılıktan ayrılmayacağım. Bunun için şerefim namusum ve mukaddesatım üzerine and içerim.”
Damattan itiraf: Hareketin beyni İsmet Paşa
CHP’nin 27 Mayıs’taki rolünü itiraf edenlerden birisi de İsmet İnönü’nün kızı Özden’le evlenen gazeteci Metin Toker. “Milli damat” lakabıyla da anılan Toker, hem CHP’nin hem de kayınpederi İnönü’nün rolünü “Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları” kitabında şöyle özetliyor: “Menderes’e karşı doğan bu karşı koyma hudayinabit midir? Kendiliğinden doğmuş, kendiliğinden mi gelişmiştir? Hayır. Onu CHP organize etmiş, kanalize etmiş, beslemiş, sloganlarını vermiş, her hareketin çekirdeğini oluşturmuştur; bir beyin rolü oynamıştır. İsmet Paşa partisinin bu rolü oynadığından haberdardı. Ama kendisi hiçbir zaman yeraltına geçmedi. Daima açıkta kaldı ve her sözünü açıktan söyledi. Bir tek kişiyle bir komploya girişmedi. Buna karşılık, ihtilale yeşil ışığı onun yaktığı bir gerçektir. Eğer o günler İsmet Paşa’ya, ‘DP diktası mı, ihtilal mı?’ diye sorulacak olsaydı ve İsmet Paşa buna serbestçe yanıt verebilseydi ‘ihtilal’ derdi. İhtilalciler bundan haberdar oldular.”
Celal Bayar: 27 Mayıs İnönü’nün şahsi ihtirasının ürünü
27 Mayıs darbesinin ardından kurulan Yassıada Mahkemesi’nde idam cezasına çarptırılan, yaşı nedeniyle cezası infaz edilmeyen Cumhurbaşkanı Celal Bayar da İsmet İnönü’ye işaret etti.
Vefatından önce tarihçi Prof. Dr. Mehmet Saray’a röportaj veren Bayar, 27 Mayıs’ın İsmet İnönü’nün şahsi ihtirasının bir ürünü olduğunu söyledi. “27 Mayıs Hareketi, bence Halk Partisi’nin, İsmet Paşa ve etrafındaki mutaassıp ve müfrit (aşırı) beş on kişinin hareketinden başlamış bir fiildir. Onların da maksatları fikir muhalefetinden çok şahsi ihtiras tasarısıdır” diyen Bayar şu ifadeleri kullandı: “Bunun ifade edilmesi lazım, İsmet Paşa son zamanlarda adeta çılgın bir hale gelmişti. 27 Mayıs’ı desteklemekle doğru yapmadı. Meclis’te yaptığı konuşmalarla 27 Mayıs için gerekli zemini hazırladıklarını düşünüyoruz. Bu müfrit grup ve onların destekçisi bazı basın mensupları 27 Mayıs öncesi bizlere çok haksız hücumlarda bulundular. Bu kampanyalar 27 Mayıs’ı yapmak isteyenlere çok cesaret verdi. İsmet Paşa öncesinde de sonrasında da 27 Mayıs’ı desteklemiştir. Darbecilerle devamlı fikir birliği içerisinde olmuştur İhtilalci subaylardan Suphi Karaman yazdığı hatıralarında ‘27 Mayıs ortamının oluşmasında İnönü’nün büyük katkısı vardır’ demiştir.”
