Özellikle bu sıcak günlerde bol bol su tüketiyoruz ve içtiğimiz su şişelerini ise hepimiz çöpe atıyoruz. Üstelik sadece çöpe giden su şişeleri de değil, her türlü içeceğin şişeleri… Peki bundan böyle çöpe giden bu şişelerin size para olarak geri döneceğini söylesek tepkiniz ne olur? Evet, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2017’den bu yana başarı ile sürdürülen ‘Sıfır Atık Projesi’ kapsamında, Türkiye Çevre Ajansı (TÜÇA) tarafından yürütülen Depozito Yönetim Sistemi’nde (DYS) tüm hazırlıklar tamamlandı. Ekonomiye, çevreye ve insan sağlığına büyük katkıları olacak sisteminde yazılım ve donanım çalışmalarının ardından şimdi sıra Türkiye genelinde pilot uygulama safhasında.Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayelerinde yürütülen ‘Sıfır Atık Projesi’ ile israfın önlenmesi, kaynakların daha verimli kullanılması, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya minimize edilmesi amaçlanıyor.
Türkiye Yüzyılı’na yakışır projeler arasında gösterilen DYS, gerek alt yapısıyla gerekse de uygulamasıyla dünyada bir ilk olacak. Türkiye; Almanya ve Danimarka’dan sonra Avrupa’da sistemi kapsamlı olarak uygulamaya alan üçüncü ülke olacak. 2026 yılında 70 ayrı ülke veya eyalette yaklaşık 750 milyon nüfusu kapsayacak şekilde depozito sistemlerinin kapsamının hızla genişlemesi, yayılması bekleniyor. Bu yüzden DYS, Türkiye’nin teknoloji ihracatı açısından da büyük önem taşıyor.
Çevreye, üretime ve istihdama katkı sağlayacak
DYS’nin hayata geçirilmesiyle ilk etapta 20-25 milyar ambalaj geri dönüşüme kazandırılacak. Sistem sayesinde Türkiye’nin gerçekleşecek geri dönüşümden yılda 20 milyar TL tasarruf sağlayacağı tahmin ediliyor. İthal edilen ham maddelerin yeniden üretimde kullanılması sayesinde üretime ve istihdama da katkı sağlanacak.
DYS kapsamında, 2024 sonuna kadar iki bin noktada Depozito İade Makineleri ve yetkilendirilecek Toplama (İade) Noktaları kurulacak. Pilot uygulama döneminde kullanılmış ambalajları iade eden tüketicilere, sistem kullanımını teşvik etmesi amacıyla mobil uygulama üzerinden ödüllendirme bedelleri yüklenecek. Sistemin 2025’te zorunlu hale gelmesiyle iade noktalarına getirilen depozitolu ambalajlar için depozito bedelleri verilecek.DYS öncelikli olarak tek kullanımlık cam, polietilen tereftalat (PET) türünde plastik ve alüminyumdan üretilmiş içecek ambalajları için zorunlu olacak. Tüketicilerin depozitoya tabi ambalajlı içecekleri kolayca ayrıştırılabilmesi için sisteme dahil içeceklerin etiket veya ambalajlarında, uygulama kapsamında olduklarını gösteren DYS İşareti bulunacak.
Tüketicilerin Depozito İade Makineleri’ne (DİM) ve yetkilendirilmiş Toplama (İade) Noktalarına iade ettikleri boş ambalajların doğrulama, onay ve depozito bedeli iadesi gerçekleştirilecek. Bu noktalarda kurulacak alt yapı ve doğrulama birimleri, depozitolu ambalajları DYS işaretini, şeklini ve boyutlarını kontrol edip doğrulayacak.
Depozito bedelleri tüketicilerin e-cüzdanına yüklenecek
Ardından tanımlı kriterleri karşılayan ambalajların depozito iade bedelini para olarak, tüketicilerin mobil cihazlarına yükleyecekleri ‘Depozito Yönetim Sistemi’ uygulamasındaki kişiye özel e-cüzdana aktaracak. Depozito Mobil Uygulaması, App Store, Huawei Store ve Google Play Store’dan haziran ayından itibaren akıllı telefonlara yüklenebilecek.
Depozito bedeli iade işlemleri için özel olarak tasarlanmış ve tüketicilerin işlemlerini kolay, hızlı ve güvenilir şekilde gerçekleştirmesine olanak tanıyacak mobil uygulama ile elektronik cüzdana ilişkin bankacılık ve muhtelif finansal hizmetler Emlak Katılım Bankası tarafından sağlanacak. Sistemin etkinlik, verimlilik ve güvenliğinin artırılmasına yönelik hizmetlerden ise Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü sorumlu.
İade bedeli 2 TL olacak
Depozito iade bedeliyle ilgili düzenlemeleri TÜÇA yapacak. 2025’te zorunlu hale gelecek sistem devreye alındığında, depozito iade bedelinin tüketicileri boş ambalajları çöpe atmak yerine depozito iade noktalarına götürmelerini teşvik edecek miktarda olması gerekiyor. Depozito bedeli uygulanan 70’ten fazla ülkede en düşük depozito bedeli 3,1 TL. Türkiye’de uygulanacak depozito bedelinin 2 TL olması bekleniyor. Zorunlu depozito bedeli devreye girene ve yeteri miktarda depozito iade noktası oluşana kadar, ödüllendirme programı ile tüketicilere iade ettikleri her ambalaj için 0,25 TL olması planlanıyor.
Depozito İade Makineleri ve iade noktaları sadece güvenlikli DYS işareti taşıyan özel etiketli ürünleri kabul edecek. Mayıs 2024 itibarıyla, aylık 2,5 Milyar adet DYS Logolu ambalajlı içecek piyasaya sürülmekte. Yıl sonuna kadar eski üretim ambalajlarında tüketilmesiyle 0,1 litre ile 3 litre arasında.
350 bin iade noktası kurulacak
DYS kapsamında Türkiye genelinde 300 bin adet Toplama (İade) Noktası kurulması planlanıyor. DYS işaretli boş ambalajları almakla yükümlü olacak bu noktalar içinde zincir marketler, bakkallar, büfeler ve benzeri geleneksel satış noktaları yer alacak. Zincir marketler ve yoğun noktalarda ise ayrıca 50 bin Depozito İade Makinesi (DİM) kurulacak.
Sistemle yılda 25 milyara yakın depozitolu boş ambalajın iade edileceği öngörüldüğü için DİM’lere vatandaşların yoğun ilgi göstermesi bekleniyor.
