Türkiye'de emeklilik sisteminde aylık ödenen dosya sayısı 16 milyona ulaşmış durumda. Şu an itibarıyla her 1.8 çalışana bir emekli düşüyor, oysa ideal oran 4 çalışana bir emekli olmalı. Bu dengenin sağlanamaması, sosyal güvenlik sistemini zora sokarken, emeklilerin daha yüksek maaş alabilmesinin de önüne geçiyor. Orta Vadeli Program'da (OVP) emeklilik sistemi ve maaş hesaplama yöntemlerini de içeren bir dizi düzenlemenin yapılması planlanıyor.
Milyonlarca emekliyi yakından ilgilendiren emeklilik sistemi değişiyor. Orta Vadeli Program'da (OVP) yer alan yeni düzenlemeler, emeklilikten ziyade daha fazla çalışmayı teşvik eden bir yapıya geçişi öngörüyor. Bu yeni sistemle, daha uzun süre çalışanlar daha yüksek maaş alabilecek. Böylece, mevcut sistemde yaşanan sürdürülebilirlik ve gelir dengesizliği gibi sorunlara çözüm getirilmesi hedefleniyor.
Orta Vadeli Program (OVP), Türkiye'deki emeklilik sistemi ve maaş hesaplama yöntemlerinde kapsamlı değişiklikler öngörüyor. Programda, sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğini güçlendirmek amacıyla çalışanların daha uzun süre sistemde kalmalarını teşvik edecek yeni modellerin hayata geçirilmesi planlanıyor.
Emeklilikte, sigortalıların sadece ödedikleri primler değil, aynı zamanda sistemde kalma süreleri de emekli maaşlarını belirlemede etkili olacak. Bu sayede, daha uzun süre çalışan ve daha fazla prim ödeyen kişiler daha yüksek emekli aylıkları alacak.
OVP'nin Emeklilik Reformu Ana Hatları
Çalışma Süresi ve Prim Gününün Etkisi: Emeklilik maaşı hesaplamasında sadece Prime Esas Kazanç (SPEK) miktarları değil, çalışma süresi de önemli bir faktör haline gelecek.
Mevcut sistemde, üç ayrı döneme dayalı karma bir hesaplama yöntemi uygulanıyor: 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası. Her dönem için farklı aylık bağlama oranları ve güncelleme katsayıları kullanılıyor.
Yeni sistemde bu karma yapı sadeleştirilerek, çalışma süresi ve prim gün sayısı daha belirgin bir rol oynayacak. Böylece daha fazla çalışan ve daha fazla prim ödeyen sigortalıların emekli maaşı da artmış olacak.
Güncelleme Katsayılarının Sabitlenmesi: Mevcut sistemde emekli maaşı bağlanırken kullanılan güncelleme katsayıları, yıllar içindeki enflasyon ve büyüme oranlarına göre değişiyor. Bu durum, farklı yıllarda emekli olan kişiler arasında maaş farkları oluşturuyor.
Örneğin, 2024'te emekli olan bir kişi, 2025'te emekli olacak bir kişiden yaklaşık %30 daha yüksek maaş alabiliyor. OVP, bu farkları azaltmak amacıyla güncelleme katsayılarını sabitlemeyi ve böylece yıldan yıla ortaya çıkan maaş farklılıklarını ortadan kaldırmayı hedefliyor.
Karmaşık Üçlü Yapının Sadeleştirilmesi: Şu anda 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası dönemlerde farklı emekli maaşı hesaplama yöntemleri kullanılıyor. Bu hesaplama yöntemleri, emekli maaşı bağlama oranı ve güncelleme katsayılarının farklılık göstermesi nedeniyle oldukça karmaşık.
Yeni sistemde, bu üçlü yapının sadeleştirilmesi ve tek bir hesaplama yöntemi getirilmesi amaçlanıyor. Bu, hem çalışanların hem de maaş bağlama sürecini yürüten yetkililerin işini kolaylaştıracak. Böylece, daha uzun süre çalışan ve daha yüksek prim ödeyen kişilerin daha yüksek maaş alması sağlanacak. Bu sistem, erken emekliliği değil, çalışmayı teşvik edecek.
Taban Maaş ve Kök Maaş Uygulaması
Son yıllarda emekli maaşları konusunda tartışılan bir diğer konu ise taban maaş uygulaması oldu. Pandemi sürecinde düşük maaş alan emekliler için getirilen taban maaş uygulaması, bu kesim için büyük bir avantaj sağladı. Kısmi emeklilik, malulen emeklilik ya da asgari ücret üzerinden prim ödeyen sigortalılar, taban maaş uygulaması sayesinde daha yüksek emekli maaşları aldı. Ancak bu uygulama, bazı yeni sorunları da beraberinde getirdi.
Sıfır Zam Sorunu: Taban maaşın altında kalan emekli maaşlarına, Ocak ve Temmuz aylarında yapılan enflasyon artışları tam yansımadığı için sıfır zam sorunu ortaya çıktı. 2023'te ve 2024'te yaşanan bu sorun, taban maaşın sürekli artırılması ihtiyacını doğurdu. Ancak bu durum, her zam döneminde milyonlarca emekli için aynı sorunun tekrar yaşanmasına neden oluyor.
Çok Çalışana Az Maaş Sorunu: Taban maaş uygulaması, özellikle 12.500 TL maaşın hemen üzerinde olan emekliler için adaletsiz bir durum yarattı. Örneğin, 9 bin gün prim ödeyen bir Bağ-Kur esnafı ile 3.600 gün prim ödeyen bir sigortalı, aynı taban maaşı alabiliyor. Bu da, daha fazla çalışan ve prim ödeyen sigortalılar arasında adaletsizlik yaratıyor.
Kayıtdışılık ve Gizli Kayıtdışılık: Yüksek prim ödeyen çalışanların daha fazla maaş alamayacakları algısı, hem kayıt dışılığı hem de "gizli kayıt dışılığı" artırdı. Çalışanlar, düşük maaş bildirerek daha düşük prim ödemeyi tercih ediyor. Bu durum, devletin vergi ve prim kaybına yol açarken, çalışanların da gelecekteki emekli maaşlarını riske atıyor.
AK Parti Grup Başkanı Abdullah Güler’in Değerlendirmeleri
AK Parti Grup Başkanı Abdullah Güler, emeklilik sisteminin yenilenmesi gerektiğini vurgulayarak, dünya genelindeki gelişmiş ülkelerin emeklilik modellerine işaret etti. Güler, emeklilik yaşı ve prim ödeme sürelerinin adil bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini belirtti. Ayrıca, Avrupa'da emeklilik yaşlarının genellikle 65-67 civarında olduğunu hatırlatarak, Türkiye’de de daha sürdürülebilir bir sistemin inşa edilmesi gerektiğini ifade etti.
