Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye’den kaçırılan tarihi eserlerin peşine düşerken, kaçak yollarla ülkemize getirilen eserleri de iade ediyor. Son 15 yılda 6 ülkeye 312 kültür varlığı iade edildi. Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, iç savaşın ardından Suriye kökenli eserlerin Türkiye’deki dolaşımını engellediklerini, bir şekilde girenlerin de iade edileceğini söyledi.
Türkiye, yalnızca kendi kültürel mirasını korumakla kalmıyor, aynı zamanda başka ülkelerin topraklarından yasa dışı yollarla çıkarılmış eserlerin de iadesi konusunda kararlı bir politika izliyor. 2010–2025 yılları arasında yapılan çalışmalar sonucunda toplam 312 kültür varlığı, ait oldukları 6 ülkeye teslim edildi. Bunun büyük bir kısmı 2019 yılından sonra gerçekleştirildi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen iade sürecinde, adli ve bilimsel incelemelerin ardından, eserler resmî törenlerle diplomatik temsilciliklere teslim edildi. Türkiye’nin kültürel mirasa saygı temelinde sürdürdüğü bu süreç, uluslararası kültürel iş birliklerinin somut bir örneği olarak dikkat çekiyor.
TEK TARAFLI SAHİP ÇIKMIYORUZ
Yeni Şafak’a konuşan Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, kültür varlıklarına tek taraflı sahip çıkılmadığını ifade ederek şunları söyledi: “Tabii ki bir eseri kendi ülkenize iade aldığınızda milli bir duygusu muhakkak var. Bununla beraber bu bizim için evrensel bir mesele. Türkiye bir pazar ülke değil. O yüzden aldığımız eserle verdiğimiz eser sayısının aynı olma ihtimali yok. Türkiye bir kaynak ülke olduğu için maalesef yağmacılığa maruz kalıyor. Aynı zamanda da jeopolitik konumu itibariyle transit ülke. Buna karşı gerek gümrükte gerekse diğer kolluk operasyonlarıyla tedbir alıyoruz.”
SURİYE’DEN GELEN ESERLER DE GÖNDERİLECEK
Sırada teslim edilecek başka eserler de var. Bunlardan bazıları, bir el yazması eser Etiyopya’ya, Aliağa Limanı’na yanaşan bir gemide tespit edilen tarihi eser niteliğindeki top Hollanda’ya, yine Aliağa’da bir gümrük baskınında ele geçirilen mumyalanmış insan kalıntıları Peru’ya, teslim edilmek için sürecin tamamlanması bekleniyor. Bunun yanı sıra Suriye Savaşı sırasında ülkemize gelen kültür varlıkları da savaşın bitmesiyle birlikte iade edilmek için gün sayıyor.
Arap Baharı olaylarının başlamasıyla bütün müze ve özel koleksiyoncuları bilgilendirdiklerini belirten Boz, “Bir kaos olduğu zaman hemen kültür varlığı kaçakçılığı ortaya çıkar. Oradan gelen eserleri almamalarını sık sık hatırlattık. Sürecin başından itibaren Suriye kökenli eserlerin Türkiye’de dolaşımının önünü kestik. Bir şekilde girenlerin iadesi de peyder pey yapılacak. Çünkü bir eserin iadesini başka bir ülkeye sağlayabilmek için öncelikle buradaki adli sürecin bitmesini beklemek zorundayız. O yüzden çok hızlı bir süreç her zaman olmuyor, ama çok titiz takip ediliyor. 26 Haziran’da yürürlüğe giren Avrupa Birliği düzenlemesi sayesinde daha da hızlanacaktır. Buna göre sadece Avrupa Birliği'ne üye ülkeler değil, 3. ülkelerden çıkan kültür varlıkları da bundan sonra Avrupa Birliği ülkelerine serbestçe giremeyecek. Bu eserlere el konulup iade süreci başlatılacak. Dünya böyle bir yere gidiyor. Türkiye ise bunu çok önceden beri uyguluyor” diye konuştu.
TESLİM EDİLEN ESERLER
Türkiye, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararları ve UNESCO 1970 Sözleşmesi kapsamında, savaş ve işgal sırasında kaçırılan kültür varlıklarının Irak’a iadesinde aktif rol oynadı. 2010’dan 2025’e kadar Irak’a iade edilen toplam 97 eserin arasında gözyaşı şişeleri, halılar, mühürler, altın sikkeler ve çivi yazılı kil tabletler bulunuyor.
2019 yılında bir İngiliz vatandaşının Fethiye’de gönüllü olarak teslim ettiği iki eser, Çin’e iade edildi. Tang Hanedanlığı’na ait fresk parçası ve Sui Hanedanlığı’ndan bir heykelcik, bilimsel raporlarla doğrulandıktan sonra 25 Kasım 2019’da düzenlenen törenle Çin’e verildi.
2022 yılında İstanbul Atatürk Havalimanı’nda ele geçirilen tarihi bir Kazak kılıcı, gerekli adli sürecin ardından Kazakistan’a iade edildi.
2022 ve 2025 yıllarında toplam 156 Mısır kökenli eser iade edildi. Aralarında figürinler, mühürler, amuletler ve kolye parçalarının da yer aldığı bu eserlerin bazıları ev aramalarında, bazıları ise havaalanlarında yapılan kontrollerde bulundu.
Erzincan, Antalya, İstanbul ve Erzurum’da ele geçirilen ve İran kökenli olduğu belirlenen 55 eser, 4 Haziran 2024 tarihinde İran makamlarına teslim edildi. Söz konusu eserler arasında Sasani dönemine ait bir kılıç, bronz sürahi ve çeşitli cam ve taş objeler bulunuyor.
2025 yılında ise Peru’nun kuzey kıyılarında hüküm süren Moche kültürüne ait bir kolye, Türkiye’deki bir vatandaş tarafından yıllar önce getirildikten sonra iade edildi. Uzman incelemesiyle Peru menşeli olduğu kanıtlanan eser, 13 Mayıs 2025’te düzenlenen törenle Peru’ya teslim edildi.
