Hayatta Kalma Sanatı

2023’ün sonlarında İsrail’in Gazze’ye yönelik en yoğun bombardıman-larından birinin dokuzuncu gününde, bir grup sanatçı sessizce toplandı. Eltiqa kolektifinin yirmi yılı aşkın süredir sanat ürettiği atölye-galerisi yerle bir olmuştu. Deneyselliğin, dostluğun ve ortak üretimin mekânı—bir gecede yok olmuştu. Ama bu, hikâyenin sonu değildi.

Şimdi, denizin öte yakasında, Dubai’deki Jameel Arts Centre’da Eltiqa yeniden ortaya çıkıyor. Ama bu kez sadece Gazze’nin sanat sahnesinden bir hatıra olarak değil; dayanışmanın, direnişin ve kolektif üretimin yaşayan bir arşivi olarak. “Eltiqa: Nasıl Birlikte Çalışılır?” başlığını taşıyan sergi, bir retrospektiften çok daha fazlası—politik kuşatmanın ve maddi yoksunluğun ortasında sanatsal yaşamı sürdürmenin ne anlama geldiğine dair acil bir tanıklık.

Filistinli sanat oluşumu The Question of Funding (Fon Meselesi) tarafından kürate edilen sergi, Eltiqa’nın uzun soluklu üyeleri olan Mohamed Abusal, Abdel Raouf Al-Ajouri, Mohammed Al-Hawajri, Raed Issa, Dina Matar ve Sohail Salem’in 100’den fazla eserini bir araya getiriyor. Serginin gücü yalnızca estetik derinliğinde değil, aynı zamanda etik duruşunda yatıyor: Kolektifi bireysel yıldızlara bölmeden, hikâyeyi yaşandığı gibi anlatma ısrarında.

9 ve 10 nolu galerilere adım attığınız anda zaman katmanlaşmaya başlıyor. Duvara elle yazılmış bir zaman çizelgesi Eltiqa’nın 2002’deki kuruluşundan bu yana yaşadığı dönüm noktalarını anlatıyor: savaşlar, atölyeler, dayanışma, yokluk, yeniden inşa… Her satır, kolektif belleğin bir parçası.

Eserler çeşitlilik gösteriyor. Kimi, çocukluk imgeleriyle dolu resimlerle hafızanın rüya gibi dilini yakalıyor. Kimi, yanmış tahtalardan, paslı tellerden, ev eşyalarından oluşan heykellerle savaşın ve bekleyişin maddesini konuşuyor. Al-Hawajri’nin bir işinde, oyuncak bir çocuğun gövdesine kolajlanmış bir güvercin kanadı dikkat çekiyor—oyunun masumiyetiyle savaşın yarası iç içe geçmiş.

Ama sergiyi asıl çarpıcı kılan, yöntem. “Gelgit gibiydik,” diyor Raed Issa, sergideki bir videoda. “Biri başlardı, diğeri devam ederdi. Eserler ortak olurdu, tıpkı yaşadığımız hayat gibi.”

Bu ortak üretim ruhu, serginin oluşum hikâyesinde de mevcut. Gazze’deki mekânlarının bombalanmasının ardından, kolektif üyeleri ve dostları büyük risk alarak 500’den fazla eseri kurtardı. Dubai’ye taşınan işler sadece sanat eseri değil; aynı zamanda hayatta kalan tanıklıklar.

“Nasıl Birlikte Çalışılır?” bir ağıt değil. Aksine, bir öneri. Bireysel başarıyı ve piyasa görünürlüğünü yücelten sanat dünyasında Eltiqa, başka bir yolu gösteriyor: güvene, dostluğa ve sürekliliğe dayalı kolektif bir model. Küratör Yazan Khalili bu modeli şöyle tanımlıyor: “Eltiqa, neoliberal sanat sisteminin aksine bir yapı öneriyor.” Gazze’de fon yoktu, misafir sanatçı programları yoktu, bienal yoktu. Sadece birbirleri vardı.

Serginin Dubai’de açılmış olması tesadüf değil. Gösterişli uluslararası imajıyla bilinen bu şehirde, Jameel Arts Centre başka bir alan açıyor: gösteri değil, sığınak. Sergi boyunca görülen çizimler, videolar, baskılar ve metinler, sanatın sadece estetik değil, etik bir direniş biçimi olduğunu anlatıyor.

Savaş imgeleriyle dolu bir dünyada, Eltiqa daha zor bir şey öneriyor: kalmak, dönmek, yeniden kurmak. Serginin başlığı olan soru—Nasıl birlikte çalışılır?—galerinin dışına da taşıyor. Retorik değil, gerçek bir meydan okuma.

Ve Eltiqa, bu soruya zaten yirmi yıllık üretimiyle cevap vererek, şimdi topu bize atıyor.